O. Azizov va Sh. Rahmatullayevning sodda gap haqidagi qarashlari

O. Azizov va

O. Azizov va

Sh. Rahmatullayevning sodda gap haqidagi qarashlari

O‘zbek tilida

• Gapni gap qilib turgan asosiy belgi uning kesimlik (Predikativlik) belsidir.
• Gapning Kesimlik belgisi/ ma’nolarini: zamon, modal (mayl)lik, shaxs-son, tasdiq- inkor shakllari orqali ifodalanadi.
• Kesimlik ma’nosini ifoda etgan har qanday sintaktik birlik gap sanaladi.
• Kesimlik ma’nolari alohida-alohida kesimlik shakllari ko‘ra:Bormasaydim -Borma+sa(y)+di+m.
• Tasdiq- inkor ma’nosi –ma shakli orqali, modal (mayl) ma’no –sa(y)shakli orqali, zamon ma’nosi –di shakli orqali, shaxs ma’nosi –m shakli orqali ifodalanmoqda.
• Ko‘m- ko‘k dala. Kesimlikning hamma ma’nosi : tasdiq, aniqlik(modal ma’no) hozirgi zamon,
• I shaxs ma’nolarini anglatgan. Lekin ular moddiy ko‘rsatkichlarga egamas. Nol ko‘rsatkich orqali umumiy tarzda ifodalangan.

Gap

Ifoda maqsadiga ko‘ra

1. Darak gap

2. Buyruq gap

3. So‘roq gap

4. Istak gap

Tuzilishiga ko‘ra

Gap uchun eng muhim belgi kesimlikdir. Kesimlik belgisining miqdori gaplarni soda va qo‘shma gaplarga ajratishga asos bo‘ladi.

1. Sodda gap

2. Qo‘shma gap

Sodda gap —Bitta kesimlik ( monopredikativ) belgisiga, tugalligiga ega, maʼlum fikr ifodalay oladigan, grammatik va intonatsion (mazmuniy va ohang jihatdan shakllangan) sintaktik birlik (sen kosmonavt boʻlmoqchimisan? togʻ tepasida toʻplanayotgan bulutlar tushga borib quyuqlasha boshlaydi. men sizga mashq chalib beray). 

• Sodda gap —Bitta kesimlik ( monopredikativ) belgisiga, tugalligiga ega, maʼlum fikr ifodalay oladigan, grammatik va intonatsion (mazmuniy va ohang jihatdan shakllangan) sintaktik birlik (sen kosmonavt boʻlmoqchimisan? togʻ tepasida toʻplanayotgan bulutlar tushga borib quyuqlasha boshlaydi. men sizga mashq chalib beray). 
• Qo‘shma gap – polipredikativ/ multipredikativ