O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

bo'yicha  ko'pgina  qim m atli  m a ’lum otlar  beradi.  Jinoyat,  fuqarolik, 
oila  huquqi,  qarzdorlik  m ajburiyati  bo ‘yich a  aniq  та 'lumotlar  ко 'p. 
Matn  O 'rta  Osuriya tilida yozilgan.
1.  A jad vali
(1§)  [A g]arda  a y o l-o d a m n in g   xotini  [ b o ‘l]sa,  [ag]arda  o d a m n in g  
qizi b o ‘lsa ib o d a tx o n a g a  kirib ibod atx o n ad a [ m u q j a d d a s j o y g a  [tegishli] 
[biror]  nim ani  o ‘g ‘ir[la]sa,  [va  bu]  uning  [qoMida] 
ushlab  o lin g a n  
b o ‘ lsa,  qasam   bilan  ayblaydilar,  (sh u n d a)  - [ u n i ]   iqror  qildiradilar- 
narsani  [olishlari  zarur],  [keyin]  x u dodan  s o ‘ra  [sinlar],  [ayolga  n im a  
qilish  kerakligini]  u  buyuradi,  o ‘s h an g a  qilishlari  kerak.
67

---

(2§)  A g a r  ayol  -   o d a m n in g   xotini,  o d a m n in g   qizi  b o 'is a ,  qattiq 
g apirsa  yoki  x u doni  liaqoratlasa,  (sh u n d a )  bu  ayol  o ' z   ja z o sin i 
olishi  kerak,  u n in g   eri,  unin g   o 'g 'illa r ig a .  qizlariga  (talablar  bilan) 
y aq in lash m aslik lari  lozim.
(3§) A g a r  o d am   yoki  kasal, yoki  o 'l g a n   b o 'is a ,  uning  xotini,  u ning 
uyida  biror  narsani  o 'g ' i i i a s a   va  (buni)  erk a k   yoki  ay o lg a  yoki  boshqa 
birovga  bersa, (b u n d ay   holda) o d a m n in g  xotini,  h am d a o 'g 'i r l i k n i  qabul 
qilgan  o 'ld irilish i  kerak.
Agar,  e r  tirik  ayol  erining  uyidan  (b iro r  nitnani)  o 'g 'i r l a d i   (va) 
(buni)  erkak  yoki  xotinga.  yoki  boshqa  biror  kishiga  bersa.  (shunda) 
odam   o ' z   xotinini  qasam   bilan  ayblashi  va  (u n g a ) j a z o   berishi  m u m k in , 
xotin  q o 'lid a n   ( o 'g 'i r l i k n i )   qabul  qilgan,  o 'g 'i r l i k n i   qaytarib  berishi 
lozim ,  o d am   xotiniga  bergan  ja z o g a   m os  (jazoni)  ( o 'g 'i r l i k n i )   qabul 
q ilg an g a  berishi  lozim.
(4§)  A g a r  qul  yoki  c h o 'r i   o d a m n in g   xotini  q o 'lid a n   biror  nim ani 
olgan  b o 'is a , (s h u n d a ) qul va c h o 'r in in g  burni va q u lo g 'in i  kesish  lozim, 
(va)  o 'g 'i r l i k n i   yoki  to 'l d irish   lozim:  odam   o ' z   xo tin in in g   q u lo g 'in i 
kesishi  lozim.
A g a r  u  o ' z   xotinini  o zo d   qilgan  b o 'is a   va  q u lo g 'in i  kesm agan 
b o 'is a ,  sh u n d a qul  va c h o 'rin i  ham   k esm aslik  lozim ,  (va) o 'g 'ir la n g a n n i 
ular  to 'ld iris h g a   m a jb u r emaslar.
(5§) A g a r o d a m n in g  xotini  boshqa  o d a m   uyid an   qiym ati  besh  mina 
q o 'r g 'o s h i n d a n   o sh ad ig an   biror  nim ani  o ‘g 'irla s a ,  sh u n d a   o 'g irla n g a n  
narsa  egasi  q a sa m   ichib  aytib  “ A g ar  m en  unga  (buni)  olishga  ruxsat 
bergan  b o 'ls a m ,  m e n g a   la’natlar  b o 'ls i n ” ,  deb  IJy im d a  o 'g 'i r l i k   (sodir 
b o 'l d i ) ”  deyishi  kerak.  A g a r  uni  eri  xoxlasa,  u  o 'g 'i r l a n g a n   narsani 
berishi  va  uni  sotib  olishi  m u m k in ,  ( h a m d a )  uning  q u lo g 'in i  kesishi 
m u m k in .  A g a r  eri  uni  sotib  olishni  istamasa  (s h u n d a )  o 'g 'i r l i k   narsa 
egasi  uni  o lis h i1  va  burnini  kesishi  m um kin.
(6§)  A g a r  xotin  (uy )d an   tashqarida  g a ro v g a   q o 'y s a ,  (shunda) 
(garo v n i)  qabul  qilgan  o 'g ' r i l i k   uchun  m ajburiyatni  o 't a s h g a   majbur.
(7§) A g a r a y o l2 erk a k k a  q o i i n i   k o 'ta r s a   va  uni qasam   bilan  (bunda) 
ayblasalar,  (s h u n d a )  u  o 'ttiz   m ina  to 'la sh i  va  unga  20  marta  qam ch i 
urishlari  lozim.
(27§)  A g ar  ayol  faqat  otasi  uyida  yashasa.  uning  eri  (unga)  doim
68

---

kelib  tursa,  (shunda)  unga  eri  bergan  nikoh  s o v g ‘alarini  uning  eri 
o ‘g ‘illari  olishi  m um kin;  agar  erining  o ‘g ‘illari  boMmasa,  (unda)  faqat 
o ‘zi  olishi  m um kin.  Erining  o ‘zi  qaytarib  olishi  m um kin,  (lekin)  otasini 
uyiga tegishliga  (d a ’volar bilan)  u yaqinlashm asligi  lozim.
(28§)  [A g ]ar  beva  odam   uyiga  kirsa  v a   o ‘zi  bilan  k ich k in a  (?) 
o'gMini  olib  kelsa  (va)  u  bilan  birga  yashovchisi*  uy id a  u lg ‘aysa,  lekin 
uni  o ‘g ‘il  qilib  ol ish  t o ‘g 'ris id a   hujjat  y o z ilm a g a n   boMsa  (sh u n d a )  u 
o ‘gay  otasi  uy id a  (m e ro s )  ulushi  olishi  m u m k in   e m a s  va  u  qarzlar 
uchun  m a ’suliyatga  m a jb u r em as,  u  o ‘ziga tegishli  (m e ro s)  ulushini  o ‘z 
ota-onasi  uyida  olishi  m um kin.
(29§)  A g a r  ayol  o ‘z  erining  uyiga  kelganda,  unin g   sepi  va  o ‘z 
otasining  uyidan  olib  kelgan  h a m m a   narsa  h a m d a   u  k elganda  q a y n o ta 
bergan  narsalar  u n in g   o ‘g ‘illari  uch u n   d a v o la rd a n   holi.  A g a r  eri,  uni 
s ig ‘d i r m a s a \   k o ‘ngliga  yaqin  boMgan  o qillariga  berishi  m um kin.
(30§) A g a r   ota  o ‘gMining  qaynotasini  uyiga  toMov  olib  kelsa  yo k i 
yuborsa,  (lekin)  ayol  hali  o ‘gMiga  berilm ag an   boMsa,  b o sh q a  o ‘gMini 
xotini  o ‘z  otasi  uyiga  y a s h a b   turgan  boMsa,  o ‘gMi  v a fo t  etgan  boMsa, 
u  oMgan  o ‘gMining  xotinini  boshqa  o ‘gMiga  birga  y a s h o v c h i  sifatida 
berishi m u m k in , qaysiki uning uchun qaynotasini uyiga t o ‘ l o v j o ‘natgan.