O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

S a n c h a d a g i  k ichik   ustun  ed ik ti
Ha,  (budda)  ja m o a si  parchalanib  ketm aydi.  Bu  ja m o a   rohib  va 
rohibalar  uchun  yaratilgan  va  m ening  o ‘gMllarim  va  nevaralarim 
davrida  quyosh  va  oy  hozircha  nur  sochib  tursa  (u  saqlanadi).  Rohib  va 
rohibalardan kim ki b u ja m o a n in g  (birligini) parchalasa, oq kiyim kiydirib 
quvib yuborish  lozim.  Ja m o a  va  uning yoMi  abadiy  boMishini  istayman.
LRadjuk -viloyat noiblari
142

---

2-§.  A d a b iy o t
M ahabhorata yo k i  Bliarata avlodlari jangnom asi
Bu  doston  hind  adahiyotining  eng  nodir  yodgorliklaridan  biri 
hisoblanadi.
Q o r o n g 'i  zu lm at  ichida  D u r o 'd h o 'n a n i n g   oldiga  m urab b iy   D r o 'n a -  
ning  o 'g ' l i ,   yosh  ja n g c h i  A sh v a tth a m a n   pusib  keldi.  Y aqindagina 
qudratli  h u k m d o r  b o 'lg a n   kishining  q o n g a   belangan  holda  y e rd a  
yotganini  k o 'r ib   u  y i g 'l a b   yubo rd i,  boshini  m a g 'l u b   p o d sh o sin in g  
oyoq larig a  q o 'y d i.
-   Ey  u lu g '  zot, -  dedi  A sh v a tth a m a n ,  -   nahotki.  y e r yu zid a  o 'z g a r -  
m aydigan  narsa  b o 'l m a s a ?   O d a m n in g   ikkidan  biriga  h u k m d o rlik  
qilgan  senday  p o d sh o   shaqol  va  sirtlonlar  q u rsh o v id a   g 'a r ib   a h v o ld a  
o 'lay o tirsan .  Q o 's h in la r in g  qani? Y engilm as  harbiy  sark ard alarin g -ch i? 
U kalaring,  o 'rin b o s a rla rin g   q a y e rd a ?   H a m m a s i,  h a m m a si  o 'lim   xu d o si 
y o 'lid a n   ketdi. Y oningda  hech  kim  y o 'q .  Hech  kim  senga  s o 'n g g i  m arta 
b o 'ls a   ham  loyiq  h u rm at  k o 'rsa tm a y o tir,  hech  kim  sen  uchun  o 'c li 
olm ayotir.  A s h v a tth a m a n n in g   faiyodi  D u r o 'd h o 'n a n i n g   jo n in i  o 'l i m  
uyqusidan  u y g 'o tib   yubo rd i.  D u r o 'd h o ' n a   m a g 'lu b iy a tg a   u c h rag an ig a 
alam   bilan  y ig 'la y o tg a n   bu  yigitga  m u ro ja a t qilib  dedi:
-   M en  o 'z in i  uch u n   g 'a m   c h e k m a y m a n .  Ertam i,  kechm i  barcha 
tirik  jo n n in g   boshida  q a z o   bor.  M en   ja n g c h ig a   m u n o sib   o 'lim   bilan 
k e tay o tg an im d an   x u rsa n d m a n .  Seni  s o g '- s a lo m a t  k o 'r g a n im g a   ham  
x u rsan d m an .  Sen  h a m ish a   m a rd   va  m atonatli  eding.  B u n d an   keyin  ham  
sh u n d ay   bo'I.  M e n g a   alam   qiladigan  jo y i  shuki,  q o 's h in in i  bu tu n lay  
y ak so n   qilindi,  d u s h m a n   q o 's h in i d a   esa  s o g '- s a lo m a t  qolg an lar  k o 'p .
-   Ey  p o d sh o h im ,  -   deb  qichqirdi  A sh v a tth a m a n   -   bu  fikrlar  seni 
iztirobga  solm asin!  H ay o tim   liaqqi  q a s a m y o d   qilam an k i,  k o 'p   o 't m a y  
d u sh m a n   askaridan  bitta  ham   qolm aydi.  M eni  kut.  Bu  haqdagi  xabarni 
sen g a  o 'z i m   keltiraman.
A sh v a tth a m a n   s h u n d a y   deb,  q iziqqonlik  va  ja h o la t  bilan  j a n g g a  
chanqoq  holda  P a n d a v la r q arorgohi  tom on  chopdi.
Bu  hodisa  u l u g '  j a n g   tam o m   b o 'lg a n d a n   keyingi  birinchi  kecha- 
da  b o 'la y o tg a n   edi.  H origan ja n g c h ila r   do n g   qotib  uxlashardi.  A trofda 
birorta  cliiroq  ham  k o 'r in m a s ,  sado  ham   eshitilm asdi.
A sh v a tth a m a n   d u s h m a n   qaro rg o h ig a  yash irin ib   kirib,  kattakon 
banan  daraxti  tagiga  berkindi  va  q anday  qilib  h a m m a   ja n g c h ila rn i
143

---

m ahv  qilish  haqida  o ‘ylay  boshladi.  U  b itm as  tu g a n m a s   alam  bilan 
o ‘ch  o lm o q ch i  boMib  kelgan,  lekin  yolgMz  edi.  Uni  bu  yerd a  oMimdan 
b o sh q a  nim a  ham   kutar edi.
Shu  q a y g ‘uli  o 'v la rg a   borib,  nim a  qilishini  bilmay,  daraxt  tagiga 
o ‘tiraverdi.  T o 's a td a n   q o r o n g 'id a   lining  o y o g 'i   tagida  sham ol  t o ‘kkan 
m ev ad ay   bir  narsa  t o ‘p  etib  tushdi.  Keyin  y a n a   tushdi.  Atrofidan 
shunaqangi  to 'p p illa g a n   ovozlar  tez-tez  eshitila  boshladi.  U  qoMini 
u z a tib ,y o n id a  hozirgina tip irc h ila b jo n  bergan qushni ushladi. U larninig 
b a ’zilari  boshsiz,  b a ’zilari  k o ‘ksi  m ajaq lan g an ,  b a ’zilari  esa  patsiz  edi.
A s h v atth am an   tun  sukunatida  bu  qushlarni  kim  oMdirayotganligini 
bilolm ay  b a n a n n in g   qalin  yaproqlari  orasiga  qaradi.  T o ‘satdan  u n in g  
boshi  ustidan  k en g   yoziq  qanotlari  bilan  o s m o n d a g i  y ulduzlarni 
t o ‘sib,  b a h a y b a t  bir  boyqush  uchib  o ‘tdi.  Shu  payt u n in g   m iyasiga  o ‘z 
raqiblarim ni  ochiq j a n g d a   em as,  balki  Iwzir, tu n d a  g'aflatd a  oMdirishim 
kerak,  d egan  fikr  keldi.  U lar  shu  q u sh lar  singari  uxlab  y o tg a n d a g in a  
h am m asin i  y o ‘q  qilish  m um kin.  Tong  otib  qolsa,  unda  kech  boMadi. 
U  q a t ’iy  q aro r  bilan  sapchip  o ‘rnidan  turdi-da,  qoplon  singari  y e rg a  
qapishib,  pisib  boraverdi  va  charch ab   d o n g   qotib  uxlayotgan  P a n d a v  
j a n g c h ila rin in g   soyalarini  k o ‘rdi.
“ U yq u d ag ilarn i  oMdirish  n om ardlik  boM m asm ikin?  -   deb  u  t o ‘- 
satdan  o ‘y la n ib   qoldi.  -   Jan g ch ilarn in g   o r-nom usi  qonuni,  urf-odatini 
buzish  qan d ay   boMarkin?”  -   U  d u s h m a n g a   qoM  k o ’tarishga  j u r ’at 
qila  olm ay   ik k ilan g an ich a  t o 'x t a b   qoldi.
Keyin  o ‘z q o ‘s h in in in g   harbiy  sark ard alarid an   k o ‘p e shitgan  q u y i­
dagi  s o ‘zlarni  eslab,  shubhalarni  quvdi: