O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

Polibiy. Um um iy tarix
VI kitob. 3.4 b o b . . . S h u n d a y qilib, (rim liklarda) ilgari aytganim iz- 
dek, davlat h o k im iy a tin in g barcha uch k o 'rin is h i bo r edi; bu k o 'rin is h la r 
o 'rta s id a h a m m a n arsa sh u n d ay ten g ta q sim la n g a n va tegishli tarzda 
tartibga tushirilgan ediki, hech kim, hatto m ah alliy aholidan ham hech 
kim dav lat qurilishi d e m o k ra tik m i, aristokratik yoki m o n arx iy a edim i 
d eb q a t ’iy q aror qila o lm a s edi.
VI. 11.12. Va bu tabiiy. A slida ag ar biz k o n su lla r hokim iyatiga e ’ti- 
borni ja lb qilsak, d av la t t o 'l a m o n a rx iy a v a po d sh o lik b o 'lib k o 'rin ad i, 
a g ar senat h o k im iy a tig a -u n d a ak sin ch a aristokratik, a g ar k im d ir xalq 
hokim iyatiga q arasa-y aq q o l d em o k ratik k o 'rin a d i.
VI. 12. 1. K o n su lla r q o 's h in n i y u rish g a olib c h iq m ag an paytlarida, 
R im d a turib, barcha davlat ishlarini bajaradilar. 2. A x ir b o sh q a barcha
289

---

q o lg a n m a n s a b d o r shaxslar, xalq tribunlaridan tashqari, ularga itoat bilan 
b o 'y su n a d ila r, ular h a m d a senatga elchilik kiritadilar. 3. B u n in g ustiga, 
ko n su llar m u h o k a m a qilish talab qilinadigan ishlarda senatorlarga 
hisobot beradilar va qarorlarni bajarilishini kuzatadilar. 4. K onsullar 
ixtiyorida’ xalqni vako latid ag i barcha ishlar kiradi, ular xalq у ig‘inlarini 
to 'p la s h la ri lozim va (unga) takliflarni kiritish, k o 'p c h ilik n i qarorlarini 
am alg a oshirishlari lozim. 5. K o n su llar urushga ta y y o rlan ish d a va 
u m u m a n h arb iy y u rish lard a deyarli y a k k a h o k im iy atg a egalar. 6. A xir 
ularga ittifoqchilardan nim a lozim topilsa, h am m asin i talab qilishga 
ruxsat berilgan, harbiy tribunlarni tayinlashga, x izm atg a yaroqlilarni 
tanlab, askarlarni t o ‘plash. 7.B u n in g ustiga, ular harbiy lagerda ularga 
b o ‘y s u n a d ig a n la rd a n har q an d a y kishini ja z o la s h h u k m ig a ega. 8. 
S h u n in g d e k dav lat x azin asid an q a n c h a talab qilsa, sh u n c h a pulni 
sarflash ularni ixtiyorida, ularning orq asid an , ularn in g har qanday 
k o 'rs a tm a la rin i bajarishga tay y o r kvesto rlar yuradilar. 9. S h u n d a agar 
k im d ir bu h o k im iy a tg a e 'tib o rin i qaratsa, (R im d a ) davlat m o n arx iy a va 
podsholik d e b aytishi m u m k in ...
VI. 13. 1. Senatni ixtiyorida en g av v a lo x azin a turadi. C hu n k i u 
barcha kirim v a ch iq im g a t o 'la x o ‘ja y in lik qiladi. 2. K vesto rlar se ­
natni ruxsatisiz hech qan d ay eh tiy o jg a konsullar talab qilganidan 
tashqari, hech n im a bera olm aydilar. 3. Va boshqalarga q arag an d a. eng 
m uhim x a ra ja t sen zo rlar har besh y ild a bir m arta j a m o a t inshootlarini 
t a ’m inlash v a q u rish g a sarflanadigan va b o sh q a la rg a q arag an d a, katta 
va en g m u h im x arajatg a senat x o 'ja y in lik qiladi va unga senzorlarga 
ruxsat senat to m o n id a n beriladi. 4. S h u n d a y tarzda Italiyada sodir 
etiladigan va d av la t te kshiradigan 
b a rc h a jin o y atlar: xoinlik, fitna, 
zaharlash, m o ‘m iyolash, o 'ld irish k abilarga senat x o ‘ja y in lik qiladi. 
5. B u n d an tashqari, Italiyada alohida odam yoki polis tortishuvini 
yechish, ja z o la s h , y o rd am yoki h im o y a g a muhtoj b o 'is a , bu ishlarda 
senat chiqadi. 6. A g a rd a Italiyadan tash q arig a k im g ad ir k elishuv uchun 
(y o rd a m g a ) chaqirish uchun, (n im ag ad ir) ruxsat uchun, urush e ’lon 
qilish uchun bu t o 'g ' r i s i d a senat g 'a m x o ' r l i k qiladi. 7. S h u n d a y tarzda 
Rim ga elchilik kelsa, ulardan kim ni qabul qilish va kim g a q a n d a y j a v o b
berish k erak lig ig a senat j a v o b beradi. Y uqorida aytilgan ishlarda xalq 
m utlaqo hech q an d ay qatnashm aydi. 8. S h u n d a y tarzda, k im d ir R im g a
2 9 0

---

konsul b o 'lm a g a n paytda kelsa. davlat t o 'l a aristokratik k o 'rin a d i. 9 . . . .
Barcha ishlar bilan (rim liklarda) senat rahbarlik qiladi.
VI. 14. 1. S h u n in g uchun d a v latd a h okim iyatni qaysi q ism i xalq 
q o 'lid a deb asosli s o 'r a s h m u m k in . 2. Shu vaqtda senat aytilganga 
binoan, 
barcha ishlarga, har-xil k irim -chiqim larni 
boshqarganda, 
ko n su llar bosh q o 'm o n d o n sifatida uru sh g a ta yyorlanishda va harbiy 
yu rishlarda c h e k la n m a g an ho k im iy atn i egalladilar. 3.Shu bilan birga 
xalqni ishtiroki uchun, h a tto ju d a kuchli qatnashuvi uchun o 'r in qoladi.
4. C h unki d a v la td a faqat xalq m u k o fo tlash v a ja z o la s h ho k im lig ig a ega, 
shu bilan birga p o d sh o lik la r va ozod davlatlar, tim um an insoniyatning 
m avjudligini sharti m u k o fo tla r va j a z o l a r bilan ushlab turish yotadi.
Хрестоматия no истории Оревнего Рима М., 1987. 47-50 стр