O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/261
Sana14.02.2022
Hajmi11,17 Mb.
#448095
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   261
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

P a to lo g iy a n in g
tu r li 
s h a k lla r i p a to g e n e z id a
lip id la r
pereoK siaianism m ng { b r u j rou.
j\.eym gi y iu a ru a L r u m exanizm i 
nafaqat har xil nozologik shakllarda o 4rganilgan, shu bilan bir qatorda 
uning roli stress patogenizida yurak, gepatobiliar tizim , asab tizimi 
kasalliklari va patologiyaning boshqa shakllarida tajribada isbotlangan. 
Patologik sharoitlarda lipoperoksidatsiya mahsulotlarining hosil bo‘lishi 
va ch iq ish in in g k esk in o sh ish i isb o tlab b erilg an . Bu m ahsulotlar 
membrana fosfolipidlarini shikastlashi mumkin.
Membranalar polienli fosfolipidlari peroksidlanishining faollashishi 
h u jayralar stresso r sh ik astlanishinin g m uhim zven osi hisoblanadi: 
m a ’lumki, stressda kuchli peroksidlovchi ta ’siriga ega noradrenalin 
va uning m etabolizm i m ahsulotlari k o 4p ishlab chiqariladi. Stressda 
b io g en a m in la r t a ’sirid a LPO fa o lla sh ish i b ila n b o g ‘liq hujayra 
m em branasi tu zilish ida dezorganizatsiya so d ir b o ‘lishi aniqiangan 
(M eyerson F. Z ., P sh en n ikov a M. G ., 1989). E. B. B urlak ov a va 
ham m uallifiarining (1992) ko'rsatishicha, serotonin in vivo LPO ni 
ingibirlaydi. Stressda serotonin konsentratsiyasi m iyada 1,5-2 baravar 
oshadi, bu holatda u membrana stabilizatsiyasiga im koniyat tug4dirib 
kom pensirlovchi rol o 4ynaydi.
Ionlovchi radiatsiya ta ’sir qilish mexanizmi kuchaygan LPO ning 
patologik roli m isoli b o 4lib xizmat qilishi m um kin. K o‘p m iqdorda


e rk in r a d ik a lla r h o s il b o ‘ lis h i n a tija s id a t o ‘y in m a g a n y o g ‘ 
kislotalarining p ero k sid lanish i kuchayadi. N atijad a bu jarayonning 
toksik m ahsulotlari - lipoperoksidlar, aidegidlar, ketonlar to ‘planadi 
(Pekkel V. A., 1982).
B iom em branalarda LPO jarayonining intensivlanishi hujayralar 
fu n k siy a sin in g b u z ilis h ig a o lib k elad i. LPO m a h s u lo tla ri DNK 
tuzilishiga m odifitsirlovchi ta ’sir ko‘rsatadi (Aleksenko A. V., 1981). 
LPO stim ullanganda D N K ikkilam chi tuzilishi o ‘zgarishga uchraydi. 
B u sa m a ra p e re o k s id la r k o n s e n tra ts iy a s ig a b o g (liq h o ld a ikki 
tom onlam a b o i is h i m um kin (y a ’ni, bu jaray o n DN K m olekulasini 
stabiliashi yoki destabillashi mumkin).
G epatobiliyar tizim ning surunkali shikastlanishi (Loginov A. S., 
M atyushin B. N ., 1991), y urak m ushaklarining (A rxipenko Yu. V., 
Shim kovich I. V., 1989; K onorev E. A., va b., 1990), buyrak usti 
bezining shikastlanishi, E avitaminozi (Arxipenko Yu. V. va b., 1988) 
va b.lam ing rivojlanishida lipoperoksidlanish jarayonining ishtirokini 
tasdiqlovchi m a iu m o tla r olingan.
Organizmda LPO mahsulotlari ta’siridan saqlovchi himoya tizimlari: 
tabiiy antioksidantlar (vitam in E, vitam in K, glutation), organizmni 
e rk in r a d ik a lli o k s id la n is h d a n sa q lo v c h i fe rm e n t tiz im la ri 
(superoksiddism utaza) mavjud. Hujayralar m em branasini stabillovchi 
yoki zich lo v chi h a r q and ay o m illar peroksidlan ish ni torm ozlaydi. 
Bunday xususiyatga tokoferollar, filloxinonlar va ubixinonlar ega, ular 
tabiatda uchraydigan antioksidlar hisoblanadi (X rapov N. G., 1991). 
Bu m oddalar p e ro k sid ra d ik a lla rig a g id ro p ero k sid z a n jiri u zilish
b o s q ic h id a b e v o s ita o ‘z a ro t a ’s ir k o ‘rs a tib , e rk in ra d ik a lla r 
konsentratsiyasini kam aytirishi mumkin.
L ipoperoksidlarni utilizirlovchi, ular m iqdorini, shu bilan birga 
o ksid lan ish n in g u m u m iy tez lig in i ham , k am ay tiruvchi ferm en tlar 
m uhim rol o ‘ynaydi. Shunday qilib, LPO tezligi bir necha tizim lar 
tomonidan regulatsiya qilinadi, ular ham himoyalash, ham ishga solish 
funksi yani bajarib, LPO stabilizatsiyasini ta’minlaydi.
Ateroskleroz
(yunoncha «athere» - «atala», «sclerosis» - «qotib 
qolish») surunkali kasallik b o iib , aorta, yirik va o ‘rta kalibrli arteriyalar 
ich k i q a tla m i lip id in flltra ts iy a s i va u lar d e v o rig a b irik tiru v c h i 
to ‘qimaning o‘sishi bilan tavsiflanadi. Aterosklerozda arteriyalar teshigi 
torayadi, u lam in g d ev ori qattiq lash adi, elastik ligi pasayadi, ayrim
holatlarda anevrizmalar (tom ir devorining cho‘zilishi va bo‘rtib chiqishi) 
kuzatiladi.


Ateroskleroz sababi tashqi va ichki, jumladan, nasliy omillar bo'lishi 
mumkin. Uning kelib chiqishida qon plazmasida lipoproteidlar har xil 
sinflari m iqdorining disproporsiyalan ish i m uhim rol o 'y n a y d i. Bu 
lipoproteidlardan ayrimlari, masalan, molekulasi past zichli va o ‘ta past 
zichli lipoproteidlar (MPZL, M O 'PZL) xolesterinning tom ir devoriga 
tash ilish ig a im koniyat tu g 'd ira d i, y a ’ni u lar aterogen hisoblanadi, 
boshqalari - molekulasi yuqori zichli lipoproteidlar (M YUZL) bunga 
qarshilik ko'rsatadi va ular antiaterogen fraksiya deyiladi. V. S. Repin 
(19 9 1 ) m a ’lum otiga k o 'ra , 1 m olek u la M PZL o 'z y u z a sid a 1500 
m o lek u la x o lesterin tash iy d i. G ip er — v a dislip o —p ro te id em iy a g a
tarkibida k o 'p miqdorda hayvonot y o g 'lari ushlaydigan, xolesteringa 
boy ovqatning uzoq muddatda qabul qilinishi olib keladi. Ateroskeleroz 
rivojlanishiga jigarda xolesterin parchalovchi ferm entlam ing yetarli 
darajada ishlab chiqarilm asligi qulay sharoit tu g 'd ira d i. X olesterin 
miqdori qon plazmasida m e’yoriga nisbatan (me’yorida 3,9-6,3 mmol/
I) oshadi. A teroskeleroz rivojlanishi uchun x avf-xatar tu g 'd iru v ch i 
om illarga arterial gipertenziya, semirish, gipodinamiya, chekish va b. 
lar kiradi.
K asallikning ilk belgilari sariq rangli, har xil o 'lcham dagi lipid 
d og'lari bo'lib, ular aorta ichki qatlamida joylashadi. D og'larga sariq 
rangni ular tarkibidagi xolesterin beradi. Tekis joylashgan dog'lar asta- 
sekinlik bilan arteriya teshigiga chiqib turadigan xolesterin toshmalarga 
aylanadi. K attalashayotgan toshm alar arteriya teshigini toraytiradi, 
b a’zan uni to 'liq bekitadi (teshik obliteratsiyasi). Toshmalarning qon 
bilan y etarli ta ’m inlanm asligi natijasida ulardagi n arsalar nekrozga 
uchraydi, natijada atalasimon detrit hosil bo'ladi (ateromatoz). Fibrozli 
toshm alar yuzasi yaralanadi va shu joyga trom botsitlar cho'kishiga va 
keyinchalik trom b hosil bo'lishiga olib keladi.
Tajriba (eksperim ent)da ateroskeleroz nusxasini N. N. Anichkov 
va S. S. X alato vlar (19 1 1 -1 9 1 2 -y y .) h ayvonlarni x o le ste rin bilan 
ovqatlantirish natijasida yaratganlar. A teroskelerozni quyonda tajriba 
(e k sp e rim e n t)d a o 's im lik y o g 'id a e rig a n x o le s te rin n i 1 kg tan a 
og'irligig a 0,2-1 g dan 2 -4 oy davomida berib chaqirish mumkin.
Bolalarda lipid almashinuvi buzilishining о ‘ziga xo s xususiyatlari.
B o la la r d a lip id a lm a s h in u v i b u z ilis h i m o d d a v a e n e rg iy a
alm ashinuvining nasliy va orttirilgan xususiyatlari asosida rivojlanadi. 
L ip id alm ashinuvi buzilishlari ichida k o 'p uchraydigan patologiya 
sem irish hisoblanadi. U ko'pincha bola hayotining birinchi yilida va 
10 - 15 y o s h la rid a k u z a tila d i. A k s a r iy a t h o ld a e k z o g e n -


konstitutsional sem irish uchraydi, uning asosida y o g ‘ to ‘planishiga 
nisbatan nasliy m oyillik va boialam i ortiqcha ovqatlantirish, to ‘yib 
ovqat yeyish yotadi. K o ‘pincha u qizlarda uchraydi. 10-15 yoshdagi 
b o la la rd a se m irish n in g k o ‘p u c h ray d ig an sa b ab i p u b e rta n t davr 
gipotalam ik sindromi (o ‘spirinlik diensefal sindromi) hisoblanadi. Son, 
sut bezlari, dum ba terisida nozik striylar (teri ch o ‘zilishi chiziqlari, 
y o ‘llari) hosil b o ‘lishi unga xos; arterial bosim ning o ‘tib ketuvchi 
k o ‘tarilish i, b a ’zida bosh suyagi va ichi gip ertenziy asi kuzatiladi. 
K am roq hollarda bolalarda gipotalam ik sem irish sababi bosh suyak 
- m iya travmasi va neyroinfeksiya oqibati bo‘lishi mumkin. Bolalarda 
ham endokrin sem irish kattalard a uchraydigan kasalliklardagi kabi 
kuzatilad i.
B o la lik y o s h id a x o le s te rin a lm a s h in u v in in g n a s lg a b o g i i q
buzilishlari uchraydi. K asallikning nasldan-naslga o ‘tishi autosom -
dom inant b o iib , gom ozigotlar o g irro q kasallanadi, ko'pincha bolalik 
y o s h id a m io k a rd in fa rk ti riv o jla n is h i ham m u m k in . H u jayra 
m em branasida M PZL lip o p ro teidlarg a retsepto rlarnin g b o im a s lig i 
g in etik nuqson h iso b lan ad i. N im an - Pik k asallig id a tu rli a ’zolar 
hujayralarida sfm gom ielin cho‘kadi. Genetik nuqson sfingomielinaza 
tanqisligidir. K asallik bolada jig a r va taloqning keskin kattalashishi, 
ruh iy rivojlanishning kechikishi, k o ‘r va kar b o iis h bilan namoyon 
b o ia d i. Bolalar k o ‘pincha ikki yoshiga yetmay o ia d i.

Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   261




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish