Oqsil almashinuvi oxirgi bosqichlarining buzilishi azotli mahsulotlar
(ammiak, siydikchil, siydik kislota)ning hosil bo‘lishi va organizmdan
ch iqarilishi patologiyasidan iborat. A m inokislotalar dezam inlanishi
natijasida hosil bo'ladigan ammiak juda zaharli bo‘lib, uning to‘planishi
h u ja y ra tsito p la z m a s in in g , a y n iq sa , asab tiz im i h u jay ralarin in g
shikastlanishiga olib keladi. O rganizm da am m iakning bog‘lanishini
ta’minlaydigan qator kompensator jarayonlar shakllangan (Ovsyannikov
V. G., 1987): jigarda ammiakdan siydikchil sintezlanishi; ammiakning
glutamin kislota bilan birikishi (amidlanish) va glutamin hosil bo'lishi;
am m iakning buyrakda vodorod ionlari bilan birikishi va siydik bilan
ammoniy tuzlari shaklida ajralishi (ammoniegenez). Bu jarayonlarning
buzilishi, dezaminlanish va transaminlanishning kuchayishi organizmda
am m iak to 'p lan ish i va intoksikatsiya hodisasi bilan kechadi. Bundan
tashqari glutam in kislotaning alm ashinuv jarayonidan ajralishi Krebs
siklining tormozlanishi va keton tanachalarining to‘planishiga olib keladi.
Bu kom atoz holatning rivojlanishiga imkoniyat tu g‘diradi. Siydikchil
hosil bo'lishi va ajralishining buzilishi ko‘rsatkichi qonda qoldiq (oqsilsiz)
azot miqdorining o'zgarishi (m e’yorida 0,2-0,3 g/l) hisoblanadi. 50
%
ga siydikchil azotdan tashkil topgan. Uning siydikchilsiz qismi rezidual
azot deb nom olgan. Qonda qoldiq azotning ko‘payishi - giperazotemiya
- uning mahsulotli yoki jig ar bilan bog‘liq - jig arda siydikchil hosil
bo'lishining buzilishi va retension yoki buyrak bilan bog‘liq - buyrakning
ajratish funksiyasining buzilishi natijasida rivojlanadigan xillari bo‘lishi
mumkin.
Siydik k islo ta purin asoslari alm ashinuvining oxirgi m ahsuloti
b o ‘lib, nuklein kislotalari tarkibiga kiradi. Siydik kislota hosil bo‘lishi
va a jr a lis h in in g b u z ilis h i le y k e m iy a , p o lits ite m iy a , g e p a tit va
podagralarda kuzatiladi. Podagra (yunoncha «oyoqqa tuzoq») kasalligi
G ippokrat davridan m a’lum bo‘lib, uning rivojlanishida dominant -
n a s liy m o y illik m u h im a h a m iy a tg a eg a, q o n d a s iy d ik k islo ta
m iqdorining k o 'p a y ish i bilan (m e ’yorda 2 0 -4 0 mg/1) tavsiflanadi.
Kasallik mexanizmi oxirigacha o ‘rgani!gan emas. Siydik kislota tuzlari
bo*g‘im v a to g 'a y la r g a c h o ‘k a d i, b u jo y la r d a qon b ila n
ta ’minlanishning sustligi natijasida muhitning achishiga va tuzlaming
cho‘kindi sifatida y ig ‘ilishiga m oyillik bo‘ladi. Tuzlarning cho'kishi
o ‘tk ir y a llig ‘lanish, q a ttiq o g 'ru v c h i tu gunchalar hosil b o 'lish i va
b o 'g 'im la r deform atsiyasini chaqiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: