sm. Ular
- hayotiy muhim tuzilmalar, chunki bezlarning hammasi olib
tashlanganda о lim sodir bo‘ladi. Paraqalqonsimon bezlar biriktiruvchi to'qima
bilan boMakchalarga bo'lingan parenximadan iborat. Parenximada ikki turli -
asosiy va oksifil hujayralar farq qilinadi. Asosiy hujayralar ichida funksiyaning
yuqoriligini ifodalaydigan tiniq sitoplazmali, yaxshi bo‘yaladigan
yadroli
hujayralar va qoramtir bezning tinch holatidan dalolat beruvchi hujayralar mavjud.
Oksifil hujayralar asosiy hujayralaming involutsiya bosqichi sifatida qaraladi.
Paraqalqonsimon bezlar paratgormon ishlab chiqaradi, bu gormon kimyoviy
tuzilishi bo‘yicha 84 aminokislota qoldig‘idan iborat polipeptid bo‘lib, molekular
og‘irligi - 9500 (Bulatov A. A., 1982). Aminokislotalar ketma-ketligi yirik shoxli
mollar paratgormoni uchun to‘liq aniqlangan. U kalsiy va fosfor almashinuvini
regulatsiya qiladi, qonda kalsiy miqdorini oshiradi va fosfor miqdorini
kam aytiradi. Paratgormon antagonisti qonda kalsiy konsentratsiyasini
kam aytiruvchi qalqonsimon bez gormoni - tirokalsitonin hisoblanadi.
Paratgormon ta ’sir qiluvchi joy - suyak va buyrakdir.
Bundan tashqari
paratgormon ichakka ham ta’sir qiladi, unda kalsiy shimilishini kuchaytiradi.
Suyaklarda paratgormon rezorbtiv jarayonlarni faollashtiradi (Bulatov A. A.,
1982). Suyak minerali - oksiapatit rezorbsiyasi uning tarkibiga kiruvchi kalsiy
va fosfoming qonga tushishi bilan kechadi. Gormonning bu ta’siri qonda kalsiy
miqdorining ko'payishi bilan bog‘liq. Suyak mineralimng erishi bilan bir vaqtda,
asosan kollagen tolalari va glikozaminglikanlardan iborat suyak organik
matriksining rezorbsiyasi ham boshlanadi. Bu buyrak
orqali kollagen tipik
komponenti oksiprolinning ko‘p ajralishiga olib keladi. Buyrakda paratgormon
rtefron distal bo‘limlarida fosfat reabsorbsiyasini jiddiy kamaytiradi va kalsiy
reabsorbsiyasini birmuncha oshiradi. Siydik bilan fosfat ekskretsiyasining yuqori
darajada ko‘payishi qonda fosfat miqdorining kamayishini chaqiradi. Paratgormon
sekretsiyasi qonda ionizirlangan Ca:+ konsentratsiyasi bilan teskari aloqa
prinsipida regulatsiya qilinadi: Ca-+ ionlari konsentratsiyasining
kamayishi
paratgormonning qonga chiqishini oshiradi va aksincha. Har qanday etiologiyali
giperparatireozda qonda paratgormon miqdorining ko‘payishi fosfor-kaisiy
almashinuvi buzilishini chaqiradi. Suyakdan kalsiyning chiqishi,
uning siydik
bilan anomal yuqori darajada ajralishi kuchayadi. Paratgormon yetishmovchiligi
yoki umuman bo‘lmasligida fosfor-kaisiy almashinuvi buzilishi manzarasi
giperparatireozga nisbatan butunlay qarama-qarshi. Hujayradan tashqari
suyuqlikda kalsiy
m iqdorining kam ayishi
asab-m ushak tizimi
qo‘zg‘aluvchanligining keskin kuchayishiga va notijada tetaniyaga olib kelishi
mumkin.
3.
Moyaklar -
juft bezli a’zo, moyak xaltasida joylashgan, uzunligi 3 - 5 sm,
eni2-3 sm va og‘irligi 15-30 g tashkil qiladi, uch xil: qin, oqsil va tomir pardalari
bilan o‘ralgan. Oqsil pardasidan davom qiladigan yelpig'ichsimon biriktiruvchi
to‘qima plastinkalari moyak parenximasini ko‘pgina boMakchalarga bo‘ladi.
Ularda to‘g‘ri va bukilgan kanalchalar mavjud.
Bu kanalchalar epiteliysida
spermatogen hujayralar saqlanadi, ular keyin spermatozoidlarga aylanadi.
Kanalchalar oraliq to'qimasida interstitsial glandulotsitlar (Leydig hujayralari)
boiadi. Ularda androgenlar - testesteron, androstendion va degidroepiandrosteron
ishlab chiqariladi (Potemkin V. V., 1986). Moyakda (urug‘ pufakchalari) ko‘p
miqdorda ayol jinsiy gormoni - estradiol va iz qoldirish miqdorida progesteron
ham hosil bo‘ladi.
Erkak jinsiy gormoni testesteron hisoblanadi, hamma qolgan androgenlar -
androstendion, degidroepiandrosteron, androsteron,
etixolanolon - uning
metabolizm mahsulotlaridir. Testesteron ta’sirida tashqi jinsiy a’zolar shakllanadi
va rivojlanadi, ikkilamchi jinsiy belgilar, prostata bezi va urug‘ pufakchalari
o‘sishi
va rivojlanishi, skelet va mushak tizimi shakllanishi (skeletda organik
Do'stlaringiz bilan baham: 
