|
Allergiya va immunitetning o ‘zaro t a ’siri.
Immunitet organizmning
hamma genetik yot moddalardan himoyalanish reaksiyasi hisoblanadi.
Allergiya - allergenlarga nisbatan yuqori reaksiya bo‘lib, u salbiy klinik
effekt (masalan, yengil vazomotor rinit, konyunktivitdan to juda og‘ir
anafilaktik shokkacha) bilan kechadi. Ham allergiya, ham immunitetda
amaliy jihatdan eng muhim rolni bir xil mexanizmlar o ‘ynaydi. Masalan,
gum oral im m unitetda IgG, IgM , IgA lar ishlab chiqariladi, allergik
re a k siy an in g tez k o r tip i, sh u n in g d ek im m u n o g lo b u lin la r, am m o
k o ‘pincha IgE ishlab chiqariladi. Farq shundan ib oratki, IgG ning
antigen bilan o ‘zaro ta’siri ko‘zga tashlanib turadigan klinik namoyon
bo ‘luvchi oqibat chaqirmaydi. IgE ning antigen bilan o ‘zaro ta ’siri uning
dezintegratsiyalanishini chaqirsa ham buzilgan patologik reaksiyalar
bilan kechadi. Bu shu bilan tushuntiriladiki, antigen + antitana (IgE)
reaksiyasi hujayra (bazofillar, semiz hujayralar) yuzasida ro ‘y beradi
va ularning shikastlanishi gistam in-sim on m oddalam ing ajralishi va
unga xos oqibatlam ing yuzaga kelishiga olib keladi.
Imm unitet va allergiya o ‘zaro m unosabatlarini yechish m asalasi
amaliy jihatdan nihoyatda muhim. Chunki bir xil antigenga (ko‘kyo‘tal
vaksinini yuborish) ayrim odamlarda faqat immun qayta qurilish sodir
bo‘ladi. Boshqalarda esa ko‘kyo‘tal qo‘zg ‘atuvchisiga immunitet hosil
bo ‘lsa ham u jiddiy giperergik reaksiyalar rivojlanishi orqali amalga
oshiriladi. Bu ikkita bir-b iridan uzoq ko ‘rin ish la r o rasid a o ‘tuvchi
sh ak llar ham b o ‘lishi m um kin. B undan tash q ari b itta individuum
hayotining har xil d avrlarida bu reak siy alam ing turlicha nam oyon
bo ‘lishi ham kuzatilishi mumkin.
Bunday o 'x sh a sh lik la r hujayra tipli rea k siy ala rd a ham k o ‘zga
tashlanadi. T - hujayralarning har xil tiplari o ‘tkazilgan transplantatni
qabul qilm asligi, yot antigenga nisbatan k illerlik funksiyasi, o ‘sma
hujayralarining dezintegratsiyasi, chiqarib tashlanishi va boshqa himoya
(im m unologik), reaksiyalari bilan bog‘liq b o ‘ladi. Am m o ular sekin
rivojlanuvchi allergik reaksiyalam i (yengildan to og ‘ir shakligacha)
ham chaqiradi. Ular orasidagi farq organizmning genetik xususiyatlari
ham da b o ‘lishi m um kin b o ig a n davom li noxush ekologik ta ’sirlar
(m asalan, pestitsidlar, boshqa kim yoviy zaharlovchi moddalar, uzoq
muddatli radiatsiya) bilan tushuntiriladi.
Shunday qilib yuqorida keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, immunitet
va allergiyani biriktiruvchi um um iylik, bu aslini olganda u yoki bu
reaksiyalarda ishtirok qiiuvchi imm un m exanizm larining bir tipligi,
ulaming organizm uchun himoya va foydali boigan xususiyatidir. Allergiya
va immunitet orasidagi farq shundan iboratki, allergik reaksiyalar uchun
himoyadan tashqari shikastlanish ham patognomdir (giperergik tusga ega
yalligianish - shish, bronxospazm, teri qichishi, sitotoksik va sitolitik effekt,
shok). V. I. Pitskiy va ham m ualiiflar (1991) bu haqda shunday deb
yozishadi: «Antigenga nisbatan shikastlanish b o im a sa biz bu reaksiyani
immun reaksiya deb aytamiz. Shikastlanish boisa, shu reaksiyani allergik
reaksiya deb aytamiz». Shunday qilib, «allergik reaksiyalar bir vaqtning
o‘zida ham himoya, ham shikastlanish b o iib , organizm uchun ham foydali,
ham zararlidir». Shu nuqtai nazardan mualliflar fikricha, allergiyaning
aniqroq ta ’rifl quyidagicha b o 'lish i mumkin: «A llergiya (spetsifik)
organizmning immun reaksiyasi b o iib , o ‘z to‘qimasining shikastlanishi
bilan kuzatiladi, bu esa immunitetda boim aydi».
Gipo - va desensibilizatsiya
sensibilizatsiyalangan organizmning
antigenga sezgirligining kam ayishi yoki yuqori sezgirlikning t o ii q
ravishda bartaraf etilishidir. Bemor organizmiga spetsifik allergenning
kichik, oshib boruvchi m iqdorini takroran yuborish orqali spetsifik
giposensibilizatsiya chaqirish mumkin. Rivojlanish asosida IgE hosil
b o iis h i yotadigan allergiyalarda (pollinoz, bronxial astmaning atopik
shakli, rin osinu sitlar, eshak em i kasalligi va b .) yaxshi natijalarga
erishiladi. Spetsifik giposensibilizatsiya mexanizmi murakkab b o iib ,
oxiriga qadar o ‘rganilgan emas. Atopik kasalliklarda uni blokirlovchi
deb n o m lan u v ch i a n tita n a la r h o sil b o ‘lish i b ila n b o g ‘lashadi. U
organizm ga tushadigan allergen bilan birikadi v a shu bilan birga IgE
antitanalari bilan kontaktining oldini oladi. Keyinchalik bu jarayonga,
chamasi, allergenga nisbatan immunologik tolerantlikning rivojlanishi
q o ‘shiladi (Pitskiy V. I. va b., 1991).
Shunday qilib, spetsifik giposensibilizatsiya allergik jarayonning
immunologik bosqichiga ta’sir qiladi. Nospetsifik giposensibilizatsiya
desensibillovchi m edikam entlar (antigistam in vositalari - dimedrol,
gormonal preparatlar va b.) quyilganda rivojlanadi.
А. М. Bezredka (1930) organizmga yot bo‘lgan davolash zardoblari
(m a sa la n , q o q sh o l k a s a llig i, d ifte riy a g a q a rs h i) y u b o rilg a n d a
riv o jla n a d ig a n a n a fila k tik shokning o ld in i o lish uchu n sp e tsifik
desensibilizatsiya usulini ta k lif qilgan. Bu usul organizm da mavjud
allergik antitanalam i bog‘lash imkoniyatiga ega bo‘lgan yot oqsilning
kichik m iqdorlarini yuborishga asoslanadi va u yordam ida spetsifik
g ip o se n sib iliz a tsiy a g a erish ilad i. S p o n tan y o k i o ‘z -o ‘zidan k e lib
c h iq a d ig a n d e s e n s ib iliz a ts iy a u z o q m u d d a tn i ta la b q ila d i va
organizm dan allergik antitanalam ing asta-sekin chiqib ketishi bilan
tavsiflanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
