O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

normovolemiya
(«norma» - «norm a», «wolumen» - «hajm », 
«haima» - «qon»), qon hujayralarining m e’yoriy hajmi -
normotsitemiya
(«norma» - «norma», «sitos» — «hujayra», «haima» - «qon») deb ataladi. 
Demak, qon hajmining me’yoriy tavsifi normovolemiya va normotsitemiya 
yoki 
normotsitemik ncrmovolemiyadir.
K o 'p g in a patologik jaray o n lard a va b a ’zi fiziologik holatlarda 
qonning umumiy hajmi oshishi yoki kamayishi mumkin. Qon hajmining 
oshishi 
gipervolemiya
, kamayishi esa 
gipovolemiya
(«hyper» - «ko‘p»> 
«hypo» - «kam») deb atash qabul qilingan. Normovolemiya, giper -
va gipovolem iyalar qonning shaklli elem entlari va plazm a hajm ining 
o ‘zgarishiga qarab (ularning m e‘yoriy nisbati 45:55 ni tashkil etadi) 
normotsitemik, politsitemik va oligotsitemik
bo‘lishi mumkin.
Normotsitemik (oddiy) normovolemiya sog‘lom individlarda uchraydi. 
P o litsitem ik norm ovolem iya yurak y etishm ovchiligi, silikoz, o ‘pka 
emfizemasi bilan og‘rigan bemorlarda gipoksiya tufayli eritrotsitlar ishlab 
chiqarilishi laichayganda uchraydi. Bu paytda qon hajmi uzoq vaqt me’yoriy 
bo‘ladi (normovolemiya), eritrotsitlar hajmi ortadi (politsitemiya) va qonning 
hajm indeksi (yoki gematokrit ko‘rsatkichi, u me’yoriy 0,36-0,48 hajm 
%
ga teng) esa oshadi. Oligotsitemik normovolemiya ko‘pincha qon ketgandan 
keyin to'qimalar oralig‘idagi suyuqlik oqib kelishi hisobiga qon hajmining 
tiklanish davrida uchraydi. Qonning shaklli elementlarinmg soni butun 
organizmda (qon ketishi natijasida) yoki qon hajm birligida (qonning suyulishi 
natijasida) kamayadi. Oqibatda hajm indeksi ham kamayadi.
Gipervolemiya o ‘zgarmagan hajm indeksida ham plazm a va ham 
shaklli elem entlar hajmining bir vaqtda k o ‘payishi, faqat plazma yoki 
faqat eritro tsitlar hajm ining k o ‘payishiga bog‘liq b o ‘lishi m um kin.

---

Shunga muvofiq: a) normotsitemik yoki oddiy gipervolemiya - plazma 
va e ritro ts itla r h ajm in ing m e ’y o riy nisbati b ilan; b) po litsitem ik
gipervolem iya - ko‘proq eritrotsitlar hajmi va hajm indeksining oshishi 
bilan; c) oligotsitem ik g ip erv olem iy a - plazm a hajm ining oshishi, 
eritrotsitlar soni va hajm indeksining kamayishi bilan farqlanadi.
Norm otsitemik yoki oddiy gipervolemiya juda kam uchraydi. Bunga 
qon h a jm in in g qon qu y ilg an dan k e y in ko‘payishin i m isol sifatida 
keltirish mumkin. Politsitem ik gipervolem iya ko'pincha qon kasalligi 
- eritrem iya - Vakez kasalligi bilan bog‘liq. U og‘ir yurak va o ‘pka 
y e tis h m o v c h ilig id a , h a v o s iy r a k lig i k a s a llig id a ham u c h ra y d i. 
Oligotsitem ik gipervolemiya organizmda suv ushlanib qolishi natijasida 
q o n p la z m a s i h a jm in in g k o ‘p a y is h i tu fa y li y u z b e ra d i. Suv 
a lm a sh in u v in in g b u zilish i, b u y rak pato lo giy asi, qonga m e'yord an 
k o ‘proq suyuqlik yuborilishi, qonning suyuq qism ining k o ‘payishi, 
uning suyulishi yoki gidrem iyaga sabab bo'ladi.
Q on hajmining kamayishi uch turga bo'linishi mumkin.
1. N o rm o tsitem ik yoki o d d iy gipovolem iya plazm a va shakili 
elem entlar hisobiga qon hajm ining kamayishi. K o'pincha darhol qon 
ketganidan keyin uchraydi. H ajm indeksi o‘zgarmaydi.
2. Politsitemik gipovolemiya qonning hajmi plazma hajmi hisobiga 
k a m a y g a n d a yuz b e ra d i. O rg a n iz m su v sizlan g an d a, issiq urish i, 
shoklarda, ich ketishlarda, ba’zi jangovar zaharlovchi m oddalar (JZM) 
t a ’s ir id a , k o ‘p te rla s h n a tija s id a k u z a tila d i. Q on q u y u q la sh ib , 
eritrotsitlam ing hajmi nisbatan oshadi. Bunda qonning um umiy miqdori 
kam aygan, hajm indeksi oshgan b o'ladi.
3. Oligotsitemik gipovolemiya - qon hajmining eritrotsitlar miqdori 
hisobiga kamayishi bilan tavsiflanadi. K o'pincha o 'tk ir qon ketishining 
kom pensatsiya davrida qon tom irlari o'zaniga to'qim a suyuqligi tusha 
b o sh la y d i, qo n su yuqlashadi. Q on hajm i va indeksi kam ayganligi 
kuzatiladi.