O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Asosiy o'quv savollari
1. Mahalliy qon aylanishi buzilishlarining asosiy shakllari.
2. Arterial giperemiyaning turlari, sabablari, rivojlanish mexanizmlari.
3. Arterial giperemiyaning tashqi belgilari va mikrotsirkulatsiyadagi
о 'zgarishlar.
4. Venoz giperemiya. Sabablari, patogenezi, tashqi belgilari.
5. Mikrotsirkulatsiyaning venoz giperemiyada о ‘zgarishlari.
6. Arterial va venoz giperemiya oqibatlari.
A n n o ta tsiy a
Qon aylanishi funksional belgilariga qarab tizim li (m arkaziy) va 
periferik (regionar) xillarga bo‘linadi. 
M arkaziy qon aylanishi
a ’zolarga 
qon yetkazilish ini ta ’m inlaydi, qon bosim ini, sirku latsiyad agi qon 
miqdorini bir maromda saqlaydi. 
Periferik qon aylanishi
transkapillar 
almashinuvni ta’m inlaydi, to‘qima gom eostazini saqlaydi.
Mahalliy qon aylanish buzilishlariga arterial va venoz giperemiya, 
ishemiya, staz, tromboz va em boliyalar kiradi.
Arterial giperemiya
arteriyalar b o ‘ylab oquvchi qonning a ’zo va 
to ‘qim alarga ortiqcha oqib kelishi tufayli u lam i qonga to ‘lishining 
k o ‘payishidir.
Arterial giperemiyaning asosiy zvenosi arteriolalar kengayishidan 
iborat. 
Fiziologik
(ishchi) va 
patologik
arterial giperemiya farq qilinadi. 
Sabablari:
- fizik om illar (yuqori harorat, radiatsiya, atm osfera bosim ining 
kamayishi va b.);
- kimyoviy (ksilol, gorchichnik, skipidar va b.);
- mexanik (urilish, lat yeyish, yaralar);
- biologik (mikroorganizmlar va b.);
- ruhiy (g‘azablanish, uyalish, shodlik sezgisi va h.k.).
Hosil bo‘lish mexanizmiga muvofiq arterial giperemiya:

---

- n e y ro to n ik - to m ir to ra y tiru v c h i a sa b la r m ark a zi yoki 
retseptorlari-vazodilatatorlar ta’sirlanganda;
- neyroparalitik - tom ir toraytiruvchi asab-vazokonstriktorning 
kesilishi yoki ganglioblokatorlar - kuraresimon moddalar ta’siri;
- mioparalitik - tomirlarning silliq mushaklari falajlanishi (biologik 
faol moddalar ta’siri, atsidoz va b.).
Arterial giperemiyaning tashqi belgilari: qizarish, mahalliy harorat 
k o ‘ta rilis h i, a ’zo n in g k a tta la sh ish i, m ayda to m irla r p u lsa tsiy a si, 
to ‘qim alar turgorining oshishi.
Mikrotsirkulatsiya o‘zgarishlari: qon oshishining chiziqli va hajmiy 
tezligining oshishi, funksiya qilayotgan kapillarlar sonining oshishi, 
kollaterallam ing ochilishi.
A rte r ia l g ip e re m iy a o q ib a tla ri: ijo b iy to ‘q im a fu n k siy a si 
o z iq a la n is h in in g k u c h a y ish i, b a n k a la r va g o rc h ic h n ik la rn in g
c h a lg ‘itu v ch i t a ’siri, salbiy to m ir d ev ori p ato log iyasida ularn ing
yorilishi va qon ketishi.
Venoz giperemiya
a ’zo yoki to ‘qim alam ing, venalardan qon oqib 
ketishining qiyinlashishi bilan bog‘liq qonga to*lishining oshishidir.
S ab ab lari: v en a la rn in g tash q a rid a n (b o g ‘ich, o ‘sm a, hom ilali 
bachadon va h.k. bilan) qisilishi, vena tom irlarining tiqilishi (tromb 
y o k i e m b o l b ila n ), qon o q is h in in g s e k in la sh is h i (y u ra k , o ‘p ka 
kasalliklari), uzoq vaqt yotish, o ‘tirish, tik turish.
V enoz g ip e re m iy a p a to g e n e z in in g a s o siy zv e n o si: q o n n in g
m e ’yoriy oqib kelishida, uning qaytishining qiyinlashishidir. Tashqi 
belgilari: k o ‘karish (sianoz), m ahalliy haroratning pasayishi, a ’zoning 
kattalashishi (shish).
M ikrotsirkulatsiya o‘zgarishlari: qon oqishining chiziqli va hajmiy 
tezligining sekinlashishi, silkinishli va m ayatniksim on qon harakati, 
o c h ilg a n k a p illa r la r so n in in g k o ‘p a y is h i, v e n u la la r v a m ay d a 
venalarning kengayishi, kollaterallam ing ochilishi.
Venoz giperemiyanin'7 asoratlari: to ‘qima oziqalanishining mahalliy 
buzilishlari (shish, gipoksiya), biriktiruvchi to ‘qima o ‘sishi va a ’zo 
a tro fiy a s i (m u s k a t jig a r, o ‘p k a q o ‘n g ‘ir in d u ra tsiy a s i). Q on 
aylanishlarining um umiy buzilishlari ham b o ‘lishi mumkin (masalan, 
darvoza tizim i venalarida qon dimlanish). Ayrim holatlarda: yara bitishi 
va m ahalliy infeksiyali jarayonlarda, venoz giperemiya foydali bo'lishi 
ham mumkin.

---