O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet186/219
Sana29.04.2022
Hajmi11,17 Mb.
#593222
1   ...   182   183   184   185   186   187   188   189   ...   219
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

Dominanta munosabatlarining buzilishlari.
A. A. Uxtomskiyning 
aniqlash i bo‘yicha dom inanta asab faoliyatining ishlash prinsipidir. 
D o m in an ta m o h iy ati sh u n d a n ib o ratk i, fu n k sio n al faol tuzilm alar 
boshqa tuzilm alam ing birga q o ‘shilgan torm ozlanishi sharoitida o ‘z 
faoliyatini rivojlantiradi (K rijanovskiy G. N., 1991). Shuning uchun 
ham faol tuzilmalar ustivorlik, dominant ahamiyatga ega bo‘ladi. MAT 
tuzilm alarining qo‘shilgan holatda tormozlanishi ikki y o ‘l bilan amalga


oshiriladi: I) boshqa tiz im lar an tag o n istik tu zilm a la rig a bevosita 
ingibirlovchi ta’sir qilish (regionar torm ozlanish retsiprok va boshqa 
m ex an izm lari) va 2) MAT um um iy in te g ra tiv n a z o ra ti o rq ali bu 
m exanizm shu vaqtda ham m a ta ’sir qiluvchi qitiqlantiruvchilarning 
sin te z i v a o rganizm ta la b la ri a so sid a u y o k i bu re a k siy a la rn in g
ustinligini aniqlaydi va uning dinam ikligini ta ’m inlaydi. Dom inant 
munosabatlar xususiyatlari va biologik ahamiyatini bu munosabatlarda 
mumkin bo'lgan ikkita asosiy patologiya shakllari aniqlaydi: ularning 
yetishmovchiligi yoki aksincha, ularning ortiqcha kuchayishi.
N e y ro n p a to fiz io lo g iy a s i. 
Q o 'z g 'a lu v c h a n lik o 'tk a z ilish in in g
buzilishi.
Q o‘z g ‘aluvchanlikning to la la r orqali tarq alish i quyidagi 
jarayonlar ketma-ketligining bir-biriga qo‘shilishi orqali ta’minlanadi: 
membrana depolyarizatsiyasi -> tolaga Na+kirishi -> membrana o ‘rta 
qismi depolyarizatsiyasi -> shu qismga N a+ kirishi va h.k. N a+ kirishi 
yetarli bo‘lmasligida harakat potensiali (HP) generatsiyasi (tug‘ilishi) 
buziladi va impuls o ‘tkazilish to‘xtaydi. Bunday natija Na+ kanallarining 
m ahalliy anestetiklar (novokain, lidokain va h.k .) va boshqa qator 
kimyoviy agentlar bilan blokadasida uchraydi. N a+ kanallari spetsifik 
blokatori tetrodotoksin - yapon balig‘i fuganing ichki a ’zolarida ishlab 
chiqariladigan zahar hisoblanadi. Xuddi shunday q o ‘zg‘aluvchanlik 
o ‘tkazilishining bloklanishini Na" kanallari bekilishi bilan bog‘liq 
m em brana rep o ly a riz atsiy a sig a olib k elu vch i m oddalar (m asalan, 
insektitsidlar - DDT, veratrilin, akonitin, batraxotoksin va b.) ham
chaqiradi.
Na+, K+nasosi (uning rolini membranaga tirkalgan Na*, K+ - ATFaza 
bajaradi) faoliyati ATF parchalanishi natijasida hosil b o ‘lgan energiya 
bilan ta’minlanadi. Energiya defetsiti Na+,K + nasosi ishining buzilishiga 
olib keladi, natijada m em brana HP generirlash va q o ‘zg‘aluvchanlik 
o ‘tkazish xususiyatiga ega b o ‘Imay qoladi. Bunday effektni oksidlanish 
- fosforlanishni bir-biridan ajratuvchilar (m asalan, dinitrofenol) va 
boshqa m etabolik zaharlar, ishem iya, a sab ay rim q ism inin g uzoq 
sovqotishi, yurak glikozidlarining ortiqcha dozada berilishi chaqirishi 
mumkin. Aksonlardan q o ‘zg‘alishning o ‘tkazilishi buzilishi periferik 
asab patologiyasining turli ko ‘rinishlarida va MAT asab tolalarining 
y allig lanish jaray o n lari, chandiqlanish o ‘zgarish lari, asab tolalari 
q isilish i, kuyishda to la la r d em ie lin iz a tsiy a si (a lle rg ik jaray o n lar, 
parishonxotirlik skelirozi) va h.k. da kuzatiladi.
A k s o n a l tr a n s p o r tn in g b u z ilish la r i.
A k so n a l tra n s p o rt 
neyrofilamentlar, mikronaychalar va kontraktil aktin - va miozinsimon


o q sillarn in g (u la m in g q isq a rish i m uhitda C a 2+ m iqdoriga va ATF 
p a rc h a la n ish en ergiy asig a b o g ‘tiq) ish tiro k id a am alga o sh irilad i. 
M ik ro n a y c h a la r v a n e y ro fila m e n tla rn i s h ik a s tlo v c h i m o d d ala r 
(k o lx itsin , v in b la stin va h .k .), ATF y etarli b o ‘lm aslig i, energiya 
d e fltsitin i chaqiruvchi m etab o lik zaharlar (dinitrofenol, sianidlar) 
a k so o q im n i 
b u z a d i. 
A k s o n a l 
tra n s p o rt b u z ilis h la ri 
akson 
degeneratsiyasini chaqiruvchi vitam in B6 va B : (beri-b eri kasalligi) 
yetishmovchiligida, ishlab chiqarishdagi zaharlar, (masalan, akrilamid, 
g e k s a x lo ro fo n ), o g ‘ir m e ta lla r tu z la ri (m a sa la n , q o ‘r g ‘o sh in ), 
farm akologik preparatlar (m asalan, disulfiram om ), alkogol ta ’sirida 
h a m d a q a n d li d ia b e t k a s a llig i va asab q is ilis h la r id a u c h ra y d i. 
Aksooqim shikastlanishlari asab tolalari regeneratsiyasi va tiklanishining 
buzilishi orqali har xil neyropatiya va nevritlarni chuqurlashtiradi. 
A k s o n a l tra n s p o rt p o s s in a p tik n e y ro n la r y o k i p e rife riy a d a g i 
innervatsiyalanadigan to ‘qim alar tomonidan ishlab chiqariladigan trofik 
m oddalar yetishmovchiligida ham buziladi. Bu moddalar transsinaptik 
y o ‘l b ila n a k so n la rg a tu sh a d i, s o ‘ng re tro g ra d a k so o q im orq ali 
presinaptik neyron tanasiga yetib boradi va neyronda oqsil sintezini 
stim u lla y d i. Shu b ilan b irg a ak so n al tran sp o rt b u zilish in in g o ‘zi 
n e y ro n n in g
va 
in n e rv a ts iy a la n u v c h i 
to ‘q im a n in g
d istro fik
o ‘z g a ris h la rid a m u h im ro l o 'y n a y d i. C h u n k i bu s h a ro itd a
trofogenlam ing postsinaptik neyron va innervatsiyalanuvchi to‘qimaga 
a n te ro g ra d tu sh is h i b u z ila d i. A k so n k e silish id a u n ing p e rife rik
q ism in in g u o lle ro v d e g e n ira ts iy a s i (p a rc h a la n ish i) va m ark aziy
q ism in in g re tro g ra d d e g e n e ra ts iy a s i riv o jla n a d i. B u ja r a y o n la r
aksonning ikki qism i trofikasining buzilishi bilan bo g‘liq. Aksonal 
transport yordam ida asab to ‘qimasiga antitanalar va neyromediatorlar 
tarqaladi: bunday tarq alish neyrondan neyronga neyronal tro fik to ‘r 
o rq a li b o ris h i m u m k in . B u p a to lo g ik ja ra y o n g a h a tto k i uzoqda 
joylashgan neyronlaming va MAT boshqa qismlarining jalb qilinishiga 
olib keladi.

Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   182   183   184   185   186   187   188   189   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish