O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Aksiya egalarining huquqlari 
Aksiyadorlik jamiyati tashkil qilinayotganda uning aksiyalari 
taʼsischilar oʻrtasida taqsimlanadi. Taʼsischilar aksiyadorlik jamiyatini 
tashkil qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilgan boʻlib, ular yuridik va 
jismoniy shaxslar boʻlishi mumkin. Jamiyat yuridik shaxsni taʼsis etish 
AJ foydasidan dividend AJ 
faoliyatini boshqarishda 
qatnashishAJ tugatilganda 
qolgan mulkka ega 
boʻlishtarzida daromad olish 
AJ faoliyatini 
boshqarishda qatnashish 
AJ tugatilganda qolgan 
mulkga egalik qilish 
foydasidan dividend AJ 
faoliyatini boshqarishda 
qatnashishAJ tugatilganda 
qolgan mulkka ega 
boʻlishtarzida daromad 
olish 
Aksiya – emissiyaviy qimmatli 
qogʻoz boʻlib, oʻz egasiga 
quyidagi huquqlarni beradi

---

48 
yoki qayta tashkil etish (qoʻshib yuborish, boʻlish, ajratib chiqarish, 
oʻzgartirish) yoʻli bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatning 
muassislari uni tashkil etish toʻgʻrisida oʻzaro taʼsis shartnomasini 
tuzadilar, shartnomada ularning jamiyatni taʼsis etishga doirga 
birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining 
(ustav kapitalining) miqdori, muassislar oʻrtasida joylashtirilishi lozim 
boʻlgan aksiyalarning turlari, ular uchun toʻlanadigan haqning miqdori 
va uni toʻlash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir 
huquq va majburiyatlari belgilanadi. Aksiyadorlik jamiyatni taʼsis 
etish toʻgʻrisidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda 
jamiyatni taʼsis etish, uning ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv 
organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan muassislar qabul qilgan 
qarorlarni aks ettiradi. 
Aksiyadorlik jamiyatini taʼsis etish, uning ustavini tasdiqlash 
toʻgʻrisidagi va muassis tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini 
toʻlash uchun kiritilayotgan qimmatli qogʻozlarning, oʻzga mulkiy 
huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega boʻlgan boshqa 
huquqlarning pulda ifodalanadigan bahosini haqidagi qarorlar 
muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi.
Korxonalar, investitsion kompaniyalar va fondlar, banklar aksiya 
emitentlari boʻlishi mumkin. 
Aksiyadorlik jamiyat tomonidan aksiyalarning dastlabki chiqari-
lishini joylashtirish muddati jamiyat davlat roʻyxatidan oʻtkazilgan 
paytdan eʼtiboran bir yilda amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyatini 
birlamchi ustav kapital hajmini oshirishda, yaʼni qoʻshimcha 
aksiyalarni chiqarishda aksiyalar emissiya qilinadi. 
Birinchi holatda, chiqarilgan aksiyalar, yaʼni ularning soni va 
nominal qiymati jamiyat ustavi bilan belgilanadi. Haqiqatda, bu ak-
siyalar jamiyat taʼsis qilinayotganda sotilib boʻlgan boʻladi, aksiyala-
rning nominal qiymati summasi jamiyat ustav kapitali hajmini tashkil 
etadi. Ikkinchi holatda, ustav kapital nominal qiymat hajmidan qoʻ-
shimcha aksiyalarni joylashtirish orqali oshirilishi qoʻshimcha aksiya-
larni chiqarishni tasdiqlash va roʻyxatga olishdan keyin amalga oshadi. 
Nomi yozilgan aksiyalarni chiqarish jamiyat boshqaruviga 
aksiyadorlik kapital harakatini va aksiyadorlar qoʻlidagi qimmatli 
qogʻozlarni nazorat qilish imkonini beradi. Aksiyadorlik jamiyati 

---

49 
oddiy aksiyalar emissiyasi bilan birga imtiyozli aksiyalarni ham 
chiqarishi mumkin. Imtiyozli aksiyalar miqdori jamiyat ustav kapitali 
hajmida 20 % miqdoridan oshmagan holda chiqariladi. Aksiyalarning 
imtiyozli aksiyalar deb nomlanishi imtiyozli aksiya egalari oddiy 
aksiya egalariga nisbatan bir qancha imtiyozli huquqlarga ega boʻlishi 
munosabati bilan ifodalanadi. Har bir aksiya turi uchun imtiyozli 
huquqlar jamiyat ustavida belgilanadi. Imtiyozli aksiyalarga bunday 
huquqlar berish taqdimotini imtiyozli aksiya egalari ovoz berish 
huquqiga ega emasliklari va buning uchun imtiyozli aksiya egalariga 
qandaydir kompensatsiya tariqasida koʻrish mumkin. 
Aksiyadorlar – imtiyozli aksiya egalari aksiyadorlik jamiyatining 
aksiyadorlar umumiy yigʻilishlarida ovoz berish huquqiga ega emas. 
Jamiyat imtiyozli aksiyalari oʻz egalariga bir xil huquqlar hajmini 
beradi va bir xil nominal qiymatga ega. 
Jamiyat ustavida jamiyat tugatilayotganda imtiyozli aksiyalarning 
har bir turi boʻyicha toʻlanadigan dividend hajmi yoki qiymati 
belgilanishi kerak. Dividend hajmi va likvidatsion qiymat qatʼiy pul 
summada yoki imtiyozli aksiyalarning nominal qiymatiga nisbatan 
foizlarda belgilanadi. Imtiyozli aksiyalar boʻyicha dividend hajmi va 
likvidatsion qiymat jamiyat ustavida boshqa shartlar orqali ham 
belgilanishi mumkin. Dividend hajmi belgilanmagan aksiya egalari 
oddiy aksiya egalari qatorida dividend olish huquqiga ega. Agar 
jamiyat ustavida imtiyozli aksiyalarning ikki yoki undan koʻp turini 
chiqarish nazarda tutilgan boʻlsa, har bir turi boʻyicha dividend toʻlovi 
va muddati ketma ketligi belgilanishi, agar ushbu aksiyalar boʻyicha 
likvidatsion qiymat belgilansa, har bir imtiyozliaksiyalarga 
toʻlanadigan likvidatsion qiymat toʻlanish navbati belgilanishi lozim.
Jamiyat ustavida imtiyozli aksiyalar boʻyicha toʻlanmagan yoki 
toʻliq toʻlanmagan, miqdori ustavda aniqlangan dividendning jamgʻa-
rib borilishi va keyinchalik toʻlanishi belgilab qoʻyilishi mumkin. 
Jamiyat ustavida imtiyozli aksiyalarning oddiy aksiyalarga 
ayirboshlanishi imkoniyati va shartlari belgilanishi mumkin. 
Imtiyozli aksiyalarning egalari boʻlgan aksiyadorlar aksiyador-
larning umumiy yigʻilishi vakolat doirasiga kiradigan masalalar 
boʻyicha ovoz berish huquqi bilan aksiyadorlarning umumiy 
yigʻilishida ishtirok etish huquqiga imtiyozli aksiyalar boʻyicha 

---

50 
dividendlar toʻlash toʻgʻrisida qaror qabul qilinmagan yoki 
dividendlarni toʻliq toʻlamaslik toʻgʻrisida qaror qabul qilingan 
aksiyadorlarning yillik umumiy yigʻilishidan keyingi yigʻilishdan 
boshlab ega boʻladi. Imtiyozli aksiyalarning egalari boʻlgan 
aksiyadorlarning aksiyadorlar umumiy yigʻilishida ishtirok etish 
huquqi mazkur aksiyalar boʻyicha dividendlar birinchi marta toʻliq 
miqdorda toʻlangan paytdan eʼtiboran bekor qilinadi. 
Agar jamiyat ustavida imtiyozli aksiyalarni oddiy aksiyalarga 
ayirboshlash mumkinligi nazarda tutilgan boʻlsa, jamiyat ustavi 
imtiyozli aksiyalar boʻyicha ovoz berish huquqini nazarda tutishi 
mumkin. Bunda ushbu imtiyozli aksiyaning egasi oʻziga tegishli 
imtiyozli aksiya ayirboshlanishi mumkin boʻlgan oddiy aksiyalar 
boʻyicha ovozlar sonidan oshib ketmaydigan miqdordagi ovozlarga 
ega boʻladi. 
Imtiyozli aksiyalar kumulyativ va nokumulyativ boʻlishi mumkin; 
konvertlanadigan va konvertlanmaydigan; daromadli (ular yana 
ishtirok huquqi mavjud aksiyalar deb ham nomlanadi) va muddati 
uzaytirilgan jamiyat foydasidan yuqori qatʼiy belgilangan dividendlar 
olish huquqini beruvchi; qaytariluvchi va qaytarilmaydigan; suzib 
yuruvchi kurs bilan belgilangan va boshqalar. 
Kumulyativ imtiyozli aksiyalar imtiyozli aksiyalar boshqa turlari 
orasida keng tarqalgan aksiyalardir. Kumulyativ aksiyalar emissiya 
qilinayotganida jamiyat ustavida belgilanishi lozim boʻlgan ular 
boʻyicha toʻlanmagan yoki toʻliq toʻlanmagan dividendlar miqdori 
jamgʻarilib boriladi va keyinchalik toʻlanadi. Emitent tomonidan 
ushbu aksiyalar boʻyicha navbatdagi toʻlanmagan dividendlarni toʻlov-
ni amalga oshirmasligi majburiyatlarni buzganlik deb qaralmaydi.
Kumulyativ imtiyozli aksiya egalari jamiyat umumiy yigʻilish-
larida oʻz vakolati doirasida barcha masalalarda ovoz berish huquqi 
bilan kumulyativ aksiyalar boʻyicha toʻlanishi koʻzda tutilayotgan va 
bu masalaga doir qaror qabul qilish rejalashtirilgan kun tartibidagi 
masalalarni ko‘rib chiqish va qabul qilishda ovoz berish huquqiga ega. 
Aksiyadorlar huquqi – kumulyativ imtiyozli aksiya egalarining aksiya-
dorlar umumiy yigʻilishlarida qatnashish huquqi– ushbu aksiyalar 
boʻyicha jamgʻarilgan dividendlarning toʻliq toʻlovi amalga oshirilgan-
dan soʻng tugatiladi. Emitent kumulyativ imtiyozli aksiyalarni 

---

51 
chiqarayotganda ushbu aksiyalar boʻyicha dividendlar akkumulyatsiya 
(jamgʻarish) muddatini qatʼiy belgilashi shart. Bunday muddatda 
ushbu aksiya turi boʻyicha dividendlar toʻlanmasdan, keyingi toʻlov 
muddatigacha yigʻilib boriladi.