O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

6.2 . Ko‘p yillik m ashg‘ulot jarayonining uslubiy qoidalari
Deyarli ham m a sport turlarida yuqori sport natijalari, odatda, 
tayyorgarlik sifatin i o sh irish , m ash g ‘u lo t usuliyatini keyinchalik 
takom illashtirish, fan va texnikaning yangi yutuqlarini am aliyotga 
tatbiq etish bilan bogMiq.
Yosh sportchilarning k o ‘p yillik m u n ta z am tayyorgarligi inson 
rivojlanishin ing yosh x u su siy a tla ri, u n in g tay y o rg arlik darajasi, 
tanlangan sport tu rin in g o ‘ziga xos xususiyatlarini q a t’iy hisobga 
olgan holdagina m uvaffaqiyatli am alga oshirilishi m um kin. Ko‘p yillik 
o ‘quv-m ashg‘ulot jaray o n ini to ‘g ‘ri tashkil etish uchun optim al yosh 
chegaralariga (shu yosh chegaralarida sp o rtc h ila r o ‘zlarining yuqori 
natijalariga erishadilar) e ’tibor q aratish lozim .
58

---

T irishqoqlik bilan shug‘ullanadigan spo rtchilar 18— 19 yoshida 
sp o rt u stasi u n v o n ig a s a z o v o r b o ‘lad i. 2 0 —22 y o sh d a k u ch li 
kurashchilar xalqaro toifadagi sport ustasi m e’yorini bajaradi.
Olim piya o ‘yinlari finalchilarining o ‘rtach a yoshi 25—26 yoshni 
tashkil etadi.
Yosh sportchilarning ko ‘p yillik m ashg‘ulot jarayoni quyidagi 
uslubiy qoidalar asosida am alga oshirilishi lozim:
— bolalar, o ‘sm irlar, o ‘sp irinlar va katta yoshdagi sportchilar 
m ashg‘ulot vazifalari, vositalari ham da uslublarining izchilligi;
— um uniiy va maxsus jism o n iy tayyorgarlik vositalari hajm ining 
asta-sekin o ‘sib borishi. U lar o ‘rtasidagi nisbat asta-sekin o ‘zgarib 
boradi (m ashg‘ulot yuklam asining um um iy hajm ida maxsus jism oniy 
tayyorgarlik ulushi ortib boradi va shunga m uvofiq ravishda um um iy- 
jism oniy tayyorgarlik hajm ining ulushi kam ayadi);
— sport texnikasini m u n tazam takom illashtirish. 0 ‘qitishning 
birinchi bosqichi asosiy vazifasi oqilona sport texnikasi asoslarini 
egallash, sp ort tak o m illash u v i b o s q ic h in in g vazifasi esa yuqori 
d arajada harakat k o o rdinatsiy asig a erish ish , texn ikan ing alohida 
qism larini sayqallashdir;
— m ashg‘ulot va m usobaqa yuklam alarini to ‘g ‘ri rejalashtirish. 
0 ‘sm ir sportchilarning funksional im koniyatlarini rcja asosida oshirish, 
ko‘p yillik mashg‘ulot jaray o nid a harakat m alakalari va ko‘nikmalarini 
takom illashtirish m ashg‘ulot ham d a m usobaqa yuklam alari hajmi va 
sh id d a tin i k e tm a -k e t o s h irish b ila n t a ’m in la n a d i. M a sh g ‘u lo t 
yuklamalari hajmi va shiddatini oshirish jarayonida izchillikka crishish, 
ko‘p yillik m ashqlar davom ida ularning to ‘xtovsiz o ‘sishini amalga 
oshirish zarur;
— ko ‘p yillik m ashg‘ulot jaray o n id a m ashg‘ulot va m usobaqa 
yuklam alarini asta-sekin oshirib borish tam oyiliga q a t’iy amal qilish. 
Agar yuklama ko‘p yillik tayyorgarlikning h a m m a bosqichida sportchi 
organizm ining yosh, a lo h id a va funksional im koniyatlariga to ‘liq 
mos kelsa, bu holda sportchi tayyorgarligi yaxshilanadi;
— ko‘p yillik m ashg‘u lo tn in g ham m a b osq ich larid a jism oniy 
sifatlarn i b aravar riv o jla n tirish h a m d a en g q ulay b o ‘lgan yosh 
davrlarida ko‘proq alo h id a sifatlarni rivojlantirish.
Yuqorida keltirilgan asosiy uslubiy q o id alar o ‘sm ir sportchilar- 
ning ko‘p yillik tayyorgarligi jaray o n in i op tim al boshqarishni amalga 
oshirishga imkon beradi. O ptim al boshqarish sport-m ashg‘ulot obyek- 
tiv q o n u n iy atla rin in g sa m a rali am alg a osh irilish i u ch u n sh aro it 
yaratilishida nam oyon b o ‘ladi. M ashg‘ulotn i optim al boshqarish — 
o ‘quv-m ashg‘ulot jaray o nini ilmiy asoslangan holda tashkil etishning
59

---

sam arali tizim idir. U sp o rtc h i tay y o rg arlig in in g tu rli to m o n lari 
kom pleksini sifat jih atd an yangi, oldindan dasturlashtirilgan holatga 
izchil  tkazishga qaratilgan.
Sportchi ko‘p villik m ash ulotni yanada sam arali boshqarish 
uchun uni to ‘rt bosqichga boMishni tavsiya etam iz, y a’ni:
— dastlabki tayyorgarlik;
— boshlang‘ich sp o il ixtisoslashuvi;
— tanlangan sport tu rid a chuqurlashtirilgan m ashg‘ulot;
— sport takom illashuvi;
— yutuqlarni ushlab turish.