O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

001.429.008.BMI. 2015 y. 

---

xususiy fermer xo’jaliklariga zamonaviy sut ishlab chiqarish va sutni qayta 
ishlash ilg’or chet el texnologiyalari kirib kelmoqda.
Sut hayvonlarning sut bezlarida hosil bo’ladi. Hayvonlarda sut bezlari, sut 
yo’llari, sut sisternasi yelinni hosil qiladi. Yelin o’ng va chap qismlarga bo’linadi.
Sut bezlari juda mayda pufakchalar - alveolalardan iborat. Bu alveolalar bir-
biriga qo’shilib ketib uzum shingilidek sut bezlarini tashkil qiladi. Bezlar orasida 
sut yo’llari bor, ular tutashib sut sisternasini tashkil qiladi.
Alveolalar tashqi tomoni- qisqaruvchi hujayralar - mioepiteliylardan iborat. Bez 
alveolalarini kapillyarlar qalin to’ri o’rab turadi. Yelindan chiqqan qon vena qon 
tomirlari orqali oqib ketadi.
Alveola va sut yo’llarida nerv uchlari-reseptorlar bo’lib, ular tashqaridan kelgan 
ta’sirotlarni m. n. s. dan qabul qilib oladi. Sut bezi jinsiy gormonlar ta’sirida 
takomillashadi. Tuxumdonda paydo bo’ladigan progesteron gormoni sut bezidagi 
to’qima vujudga kelishida ishtirok etadi.
1 litr sut uchun sut bezi qon tomirlaridan 450-500 litr qon filtrlanib o’tishi kerak. 
Sut - qondagi oziq moddalardan hosil bo’lib, alveolalarda sintezlanib ksantofil va 
laktoflavin moddalari tufayli sut oq rangga aylanadi. Sut hosil bo’lishini nerv 
gumoral yo’l bilan boshqaradi. Yelin sog’ilganda, buzoq emganda, massaj 
qilinganda hayvon yelinidagi reseptorlar ta’sirlanadi. Bu gipofiz bezining 
faoliyatini kuchaytiradi - prolaktin va oksitasin gormonlari ishlab chiqariladi. 
Qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari ham ta’sir etadi. Ular moddalar 
almashinuviga ta’sir qiladi. Agar moddalar almashinuvi o’zgarsa sut hosil bo’lishi 
ham o’zgaradi. Gipofiz bezi olib tashlansa sut berish kamayib keyin to’xtab ham 
qoladi.
Sut bezlari ishiga nerv sistemasi katta ta’sir qiladi. Buni akad. I. P. Pavlov 
o’tgan asr oxirida isbotlab bergan. M. N. S. bilan sut bezi o’rtasida aloqa buzilsa 
sut berish to’xtab qoladi. Molga qo’pol muomala qilinsa, sog’ish payti shovqin 
suron qilinsa hayvon bezovtalanadi. Bunda qonda 
adrenalin 
gormonining miqdori 
oshib, qon tomirlar torayadi va qon sut beziga kam keladi. Natijada sut berish 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Karimov A