O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

125

---

model va uslublari ifodalanishining mantiqiy darajasini, protseduralarni
amalga oshirish vositalari jismoniy darajasini ifodalaydi.
Axborot texnologiyasidagi ma’lumotlarni qayta ishlash protsedura­
larni qo‘rib chiqamiz.
Axborotni qayta ishlash turli usullarda olib borilishi mumkin: paketli, 
real vaqt tartibi, vaqtni bo'lish va dialogli.
Birinchi usulning mohiyati shundan iboratki, bunda awal biror 
belgilari bo'yicha bir xil bo'lgan iqtisodiy kompleksi uchun vazifalar 
paketi hosil qilinadi. Belgilar shunday quriladiki, bir xil masalalarning 
chiqish ma’Iumotlari boshqalari uchun kirish (dastlabki) ma’lumotlar 
bo'ladi.
„Paketli qayta ishlash usuli" ma’lum vazifalar majmuasini bajarish 
tartibidir, unda shu vazifalar asosan avtomatlashgan holda, shu hisoblash 
tizimidan tashqarida ro'y berayotgan voqea bilan sinxronlashmasdan, 
xususan bajarish uchun vazifa bergan shaxslar bilan bog'lanmasdan 
ishlanadi.
Masalalarning yechilish natijalari butun paketni qayta ishlash tugashi 
bilan chiqadi, ya’ni foydalanuvchi javobni kutishga ancha vaqt sarf etadi. 
Javob olishni tezlatishga axborotni bir nechta dasturda parallel qayta ishlash 
yo'li bilan erishish mumkin.
Bunda har bir dasturni bajarishga ma’lum vaqt kvanti ajratiladi, 
ya’ni natijalar butun massiv qayta ishlanguncha olinishi mumkin. Bir 
masaladan ikkinchisiga o'tish maxsus dastur yordamida ustunlik belgisi 
bo'yicha avtomatik bajariladi. Bunday tartib o'matilganda foydalanuvchi 
ish jarayoniga amalda aralashmaydi. Foydalanuvchining EHM bilan 
muloqotining bunday ko'rinishi ko'p vaqt sarf etishni talab etadi va juda 
mashaqqatlidir.
Agar foydalanuvchi EHM dan uzoqda joylashgan bo'lsa, u holda 
paketlarni mashinaga qayta ishlash uchun uzatish va natijalarini olish 
teleqayta ishlash usulida amalga oshiriladi, bu foydalanuvchilaming 
uzoqlashgan EHM lardan abonent bo'g'inlari orqali keng foydalanishlarini 
ta ’minlaydi.
Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari sharoitida bir qism masalalar 
darhol javob berishni talab etadi. Aniq vaqt usuli (real vaqt) shu masalalar 
uchun mo'ljallangan. Unda EHM bilan unga nisbatan tashqi hisoblangan 
jarayonlar orasidagi munosabat shu jarayonlar kechadigan tezlik bilan 
teng o'lchovli sur’atda ta’minlanadi. Bu usul bo'yicha ko'pincha uzluksiz 
jarayonlami, masalan, texnologik jarayonlami boshqarishda foydalaniladi.
EHM ishining ko'p dasturli usulida vaqtni kvantlashdan va bevosita 
kirish usulidan foydalanish bilan birga shunday usuldan foydalanadiki,
1 2 6

---