O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Axborot ta’minoti 
— boshqarish subyekti faoliyatida xizmat qiluvchi 
barcha ma’lumotlaming to'plamidan tashkil topadi.
3. 
Matematik va dasturiy ta’minot 
— boshqarish subyekti ma- 
salalarining yechilish yo'llarini ifodalaydi va tegishli dasturlardan iborat 
bo'ladi.
4. 
Texnologik ta’minot 
— to'plangan ma’lumotlarni qayta ishlash 
jarayonlarining boshqarish usullarini ifodalaydi.
5. 
Lingvistik ta’minot 
— axborotlarni ifodalashdagi tegishli belgi va 
algoritmik tillardan tashkil topadi.
6. 
Ergonomik ta’minot 
— axborotli texnologiya unsurlarining faoliyati 
uchun tegishli shart-sharoitlami yaratadi.
7. 
Huquqiy ta’minot 
— boshqarish subyekti va xodimlarning burchlari, 
majburiyat va huquqlarini belgilaydi.
8. 
Texnik ta’minot 
— avtomatlarni qayta ishlash jarayonlariga mos 
holda tegishli vositalar bilan ta’minlashni ifodalaydi.
9. 
Mutaxassislik ta’minoti 
— axborotli texnologiya tizimlari bilan 
ta’minlanadi.
6.1. Axborot tizimlarining axborot ta’minoti
6.1.1. Axborot ta’minot tarkibi va unga qo‘yiladigan talablar
Axborot ta ’minoti — avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining eng 
muhim elementi sifatida boshqarilayotgan obyektning holatini tariflovchi 
va boshqaruv qarorini qabul qilish uchun asos bo'luvchi axborotlarni aks
107

---

ettirish uchun mo'ljallangan. Shu sababli axborot ta’minoti quyidagi 
talablarga javob berishi kerak:
1. Masalalami (vazifalami) yechish uchun aniq va yetarli, to'liq va 
asosli ma’lumotlarni o'z vaqtida yetkazib berish.
2. Masalalaming o'zaro aloqadorligini ta’minlash.
3. Ma’lumotlami jamlash, saqlash va qidirishni samarali tashkil qilish.
4. EHM va undan foydalanuvchilar o'rtasidagi ishlarning tartibini 
tashkil qilish.
Iqtisodiy axborotni ishlab chiqishning avtomatlashtirilgan tizimi 
nazariyasiga ko'ra axborot ta’minotini quyidagilarga bo'lish qabul qilingan: 
aniq soha parametrli ko'rsatkichlari (masalan, buxgalteriya hisobi, mo- 
liya-kredit faoliyati, tahlil va boshqalaming ko'rsatkichlari)ning tizimlari; 
tasniflash va kodlashtirish tizimlari; hujjatlar; axborotlar oqimlari — 
hujjatlar aylanmasini tashkil qilishning variantlari; mashina va mashina 
manbalarida saqlanayotgan hamda tashkil qilishning turli darajasiga ega 
bo'lgan har xil axborotli massivlarga ega.
Belgilangan vazifalami yechish, m a’lumotnomalar taqdim etish va 
turli xil foydalanuvchilar o'rtasida axborot almashish uchun massivlami 
o'z ichiga oluvchi m a’lumotlaming avtomatlashtirilgan banki murakkab 
tashkiliy jihatlarga ega.
Yakuniy foydalanuvchilar — iqtisodchilar bilan hamkorliqda 
bajariladigan axborot ta’minotini loyihalashtirishida quyidagi ishlar amalga 
oshiradi:
— iqtisodiy vazifalami hal etish uchun zarur bo'lgan ko'rsat- 
kichlarning tarkibi, ularning hajmi, vaqti tavsifiy tasvirlari va axborotli 
aloqalari aniqlanadi;
— keng qamrovli klassifikator va kodlar tizimi ishlab chiqiladi, 
umumdavlat klassiflkatorlaridan foydalanish imkoniyatini beruvchi 
aloqalari o'rganiladi;
— ko'rsatkichlarni aks ettirish uchun hujjatlaming standartlashgan 
tizimini qo'llash imkoniyatlari aniqlanadi, mashinada ishlab chiqish 
talablariga moslashtirilgan yangi birlamchi hujjatlam ing shakllari 
loyihalashtiriladi
— axborot fondi tashkil qilinadi; m a’lumotlar bazasi va uni tashkil 
qilish aniqlanadi; ishlab chiqilgan natijalarni taqdim etish shakllari 
loyihalanadi;
Axborot ta’minotini yaratishda turli xildagi masalalar hal qilinadi. 
Ulardan bir qismi ma’lumotlarni EHM yordamida ishlashga tayyorlash 
bo'lsa, ikkinchi qismi ma’lumotlarni EHM da saqlash, qidirish va qayta 
ishlash bilan bog'liqdir.
108

---

6.1-rasm. Axborot ta’minoti guruhlari.
Shu sababli axborot bilan ta ’minlashni ikki guruhga ajratish mumkin:
1. Mashinadan tashqaridagi axborot ta’minoti.
2. Mashina ichidagi axborot ta’minoti (6.1-rasm).
Odatda, boshlang'ich axborotlar mashinadan tashqari muhitda, 
boshqaruvchi shaxsning qaror qabul qilish jarayonida hosil boiadi hamda 
nomashinaviy soha hujjatlarida qayd qilinadi.
EHM dan foydalanuvchining amaliy ilovasini yaratish va u bilan 
ishlash uchun nomashinaviy soha muloqatlari mashina ichidagi ta’minotga 
o‘tkazilishi kerak. U erda EHM ichki axborotlar bazasini tashkil etadi.