O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

2.4. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarining
turkumlanishi
Avtomatlashtirish 
— bu inson ish faoliyatini mashina va mexa­
nizmlar bilan almashtirish demakdir. U texnik, tashkiliy va iqtisodiy 
mazmundagi xatti-harakatlar hamda tadbirlar kompleksidan iborat bo‘lib, 
ishlab chiqarish jarayoni, boshqaruv jarayonining u yoki bu ishini amalga 
oshirishda inson ishtirokini qisman yoki butunlay cheklash imkonini 
beradi.
Avtomatlashtirish qachon zarur bo‘ladi? 
Quyidagi hollarda 
boshqaruvni avtomatlashtirish, demak, axborot tizimini, texnologiyani 
avtomatlashtirish zarur bo'ladi:
• insonning fiziologik va psixologik imkoniyati mazkur jarayonni 
boshqarish uchun yetarli bo'lmasa;
• boshqaruv tizimi inson hayoti va salomatligi uchun xavfli muhitda 
bo'lsa;
• boshqaruv jarayonida ishtirok etish kishidan o'ta yuqori malakani 
talab etsa;
• boshqarish kerak bo'lgan jarayon o'ta tang yoki halokat holatda 
bo'lsa.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi (AATex) 
— boshqaruv 
vazifalarini hal etish uchun tizimli tashkil etilgan axborot jarayonlarini 
amalga oshirish usul va vositalari majmuyidir. U hisoblash texnikasi va 
aloqa vositalaridan foydalanish asosida rivojlangan dasturiy ta’minotni 
qo'llash bazasida bajariladi.
Shunday qilib, avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi texnik 
vositalardan, ko'proq kompyuterlar, kommunikatsiya texnikalari, tashkiliy 
texnika vositalari, dasturiy ta ’minot, tashkiliy-uslubiy materiallar va 
texnologik zanjirga birlashgan personaldan iborat bo'ladi. Ushbu harakat 
zanjiri axborotni yig'ish, uzatish, to'plash, saqlash, qayta ishlash, 
foydalanish va tarqatishni ta’minlaydi.
Demak, har qanday axborot texnologiyasining maqsadi —belgilan­
gan tashuvchi vositada talab qilingan sifat darajasida kerakli axborotni 
olishdir. Ayni paytda axborotni qayta ishlash jarayonining tezkorligi va 
ishonchliligi, axborot resursidan foydalanish jarayonining ko'p mehnat 
talab qilishiga, ma’lumotlami qayta ishlash qiymatiga nisbatan cheklashlar 
bor.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi ni bir qator belgilarga, 
xususan, axborot tizimini avtomatlashtirishni amalga oshirish imkoniyati, 
avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasining boshqaruv vazifalarini
41

---

qamrash darajasi, texnologik operatsiyalar sinfi, foydalanuvchining in­
terfeys turi, EHM tarmog‘idan foydalanish variantlari va xokazo xu- 
susiyatlariga ko‘ra tasniflash mumkin (2.3-rasm).