O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

K o m p y u te r g ra fik a s in in g q u y id a g i tu rla rin i a jra tib k o 'rs a tis h m u m k in : 
tijo ra tg a o id , n a m o y is h la rg a o id , m u x a n d is lik k a o id , ilm iy , k o 'r g a z m a v iy  
va a n im a ts io n .
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. A xborot ta ’ m in o ti deganda n im an i tushunasiz?
2. M a shinadan tashqaridagi axborot ta ’ m in o tig a n im a la r kiradi?
3. H u jja t sh aklin i q an d ay ta m o y illa r asosida loyihalash tirish kerak?
4. M ash in a ichidagi axborot ta ’m inotiga n im a la r kiradi?
5. D asturiy ta ’ m in o t deganda nim an i tushunasiz?
6. T iz im li dasturiy ta ’m in o t tarkibiga qanday dasturlar kiradi?
7. A m aliy dasturiy ta ’m in o t tarkibiga qanday dasturlar kiradi?
8. Servis dasturiy ta ’m in o tn in g vazifasi n im a la rd a n iborat?
9. Q o b iq lar, u tilita la r deganda n im an i tushunasiz?
10.
T e x n o lo g ik ta ’ m in o t deganda n im an i tushunasiz? U n in g m aqsadi va 
v a z ifa la rin i aytib bering.
11. T e xn o lo g ik ja ra y o n n in g k o ‘p bosqichli tash kil qilish deganda n im an i 
tu shun asiz?
12.
M a ’ lu m o tla rn i qayta ishlashning paketli, an iq vaqt va vaq tn i taqsim lash 
usu llarin i aytib bering.
7-BOB. MA’LUMOTLAR BANKLARI VA MA’LUMOTLAR
BAZALARINI BOSHQARISH TIZIMLARI
7 .1 . MaMumotlar banki tushunchasi va uning tarkibi
Axborot bilan ta ’minlash tizimlarining rivojlantirilishi foydala- 
nuvchilarning axborotga bo‘lgan extiyojlarini qondirishda avtomatlash­
tirilgan ma’lumotlar bankiga o‘tish imkoniyatini yaratdi.
Ma’lumotlar banki — zaruriy axborotni olish maqsadida ma’lumot­
lami markazlashgan holda saqlash va jamoa bo‘lib foydalanish uchun 
m o‘ljallangan axborotli, tematik, dasturiy, tillar, tashkiliy va texnik (saq­
lanayotgan ma’lumotlar hamda texnologik jarayonda band personalni 
qo‘shganda) vositalarining tizimi sifatida ifodalanishi mumkin.
Ma’lumotlar banki uni ishlashi va qo^llanilishini ta’minlab beruvchi 
dasturiy to‘plamlari bilan birgalikda avtomatlashtirilgan ma’lumotlar banki 
deb ataladi.
Avtomatlashtirilgan ma’lumotlar banki inson-mashina tizimidan iborat 
bo‘lib, ichki foydalanuvchilar hamda kompyuter, kommunikatsiya texnikasi 
asosida axborotni zaruriy qayta ishlash va uzatishni amalga oshiruvchi 
texnologiyaning axborot jarayonlarini o‘z ichiga oladi. M a’lumotlar ban­
kiga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
132

---

— muammoli sohaning holatiga axborotning mos kelishi;
— ishlashning ishonchliligi;
— tezkorligi va unumdorligi;
— foydalanishning oddiy va qulayliligi;
— foydalanishning ommaviyligi;
— axborotning himoyalanganliligi;
— kengaytirish imkoniyatlarining mavjudligi.
Ma’lumotlar bankining tarkibi unga yuklatilgan vazifalar va yechilishi 
kerak bo'lgan masalalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Ma’lumotlar bankining asosiy vazifalari quydagilardan iborat:
— axborotni saqlash va uni himoyalashni tashkil etish;
— saqlanilayotgan m a’lumotlaming davriy dolbzarbligini ta’minlash;
— foydalanuvchilar va amaliy dasturlaming so‘rovlari bo‘yicha 
ma’lumotlami izlash va tanlash;
— olingan ma’lumotlarni qayta ishlash va belgilangan shaklda nati- 
jalami chiqarish.
Ma’lumotlar bankining tarkibiy 
elementlari 
qatoriga quyidagilar 
kiradi:
1) bir yoki bir necha ma’lumotlar bazasi;
2) ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimi (MBBT);
3) masalalami yechishning amaliy dasturlar to'plami;