Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

AL-ILTIFOT

  san‘ati.  Iltifot  arabcha  ―lutf‖  so‗zidan  olingan.  Bu  san‘at  she‘r 

misralarida  shaxs  ko‗chirilishini  anglatadi.  Ma‘lumki,  nutqimizda  uch  shaxs 

mavjud:  so‗zlovchi,  tinglovchi  va  nutqdan  tashqari  o‗zga.  Baytda  iltifot 

qo‗llanganda shu uch shaxs biridan ikkinchisiga ko‗chib yuradi. Muallif izohi: ―Bu 

san‘at  ikki  qism  bo‗lur.  Birisi  ulkim,  muxotabadin  muboyibag‗a  bormoq  yo 

g‗aybdin xitobqa kelmoq. Misol:  

Tushti ishim bir yangoqi ol bila, 

Bag‗dodi ko‗nglumni zulfi ol bila. 

Qubla berib jon olurg‗a, ey sanam, 

Bo‗lmasang rozi, ko‗ngulni ol bila‖

35

. 

Yuqoridagi  to‗rtlikniing  dastlabki  ikki  misrasida  shoir  muxotaba  (xitob 

qiluvchi)dan keyingi ikki misrasida mug‗oyiba (murojaat etuvchi)ga ko‗chadi. Bu 

san‘atning  ikkinchi  nav‘ida  ―va  ikkinchi  qismi  ul  bo‗lurkim,  so‗zni  tamom 

qilg‗ondin so‗ngra masal tariqi birla yo duo yo bir latifa birla iltifot qilurlar. Misoli 

bukim: 

Sabr ayladim nechaki kuydi firoqingiz, 

Ey sabr, mehnat o‗tig‗a yaxshi panoh sen‖

36

. 

                                                           

34

 Husayniy Atoulloh. Badoe’u-s-sanoe’. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1981. – 

B.190 

35

 Shayx Ahmad ibn Xudoydod Taroziy. Funun ul-balog‘a. – Toshkent: Xazina, 1996. – B. 105 

36

 O‘sha asar, 105-bet. 

---

 

 

 

24 

 

Yuqoridagi baytning birinchi misrasida shoir mug‗oyiba (murojaat etuvchi) tarzida 

so‗zlayapti.  Ikkinchi  misrada  esa  sabr  bilan  bog‗liq  shaxsiy  mulohaza  aytilib, 

sabrga  murojaat  qilinmoqda:  ―Ey  sabr,  mehnat  o‗tig‗a  yaxshi  panoh  sen‖. 

―Badoe‘u-s-sanoe‘‖da  iltifotning  olti  nav‘i  haqida  ma‘lumot  berilgan.  Bu  san‘at 

bugungi tilshunoslikdagi shaxs-son qo‗shimchalari sinonimiyasiga juda o‗xshash.