Нурмат сабуров, шаҳзод сайдуллаев

104. ҲУҚУҚИЙ ТАРТИБГА СОЛИШ


Ҳуқуқий тартибга солиш – ҳуқуқий восита­лар тизими (юридик нормалар, ҳуқуқий муносабатлар, якка тартибдаги кўрсатмалар ва бошқалар) ёрдамида амалга ошири­ладиган ижтимоий муносабатларни тартибга солиш, муҳофаза қилиш, ижтимоий эҳтиёжлардан келиб чиққан ҳолда, уларни ривожлантириш мақсадида ушбу ижтимоий муносабатларга самарали, норматив-ташкилий таъсир кўрсатиш жараёни­дир.
Ҳуқуқий тартибга солиш – ижтимоий муносабатларга ҳуқуқ ёрдамида уларни умуммажбурий, норматив тарзда тартибга солиш мақсадида таъсир этиш жараёнидир. Ҳуқуқий тартибга солишнинг муҳим хусусияти шундаки, у ижтимоий муносабат иштирокчиларининг юридик ҳуқуқ ва мажбуриятларини белгилайди, ҳуқуқлар рўёбга чиқарилишини ва мажбуриятлар бажарилишини таъминлайди.
Ҳуқуқий тартибга солиш – бу кишиларнинг хулқ – атвори ва ижтимоий муносабатларга ҳуқуқий воситалар ёрдамида мақсадли таъсир этишдир.


105. ҲУҚУҚИЙ ВОСИТАЛАР: ТУШУНЧАСИ, БЕЛГИЛАРИ, ТУРЛАРИ


Ҳуқуқий воситалар - бу муайян кўрсатмаларда ва хатти-ҳаракатларда намоён бўладиган ҳуқуқий ҳодиса бўлиб, унинг ёрдамида ҳуқуқ субъектларининг манфаатлари амалга оширилади ва ижтимоий фойдали мақсадларга эришиш таъминланади.
Ҳуқуқий воситалар сифатида ҳуқуқ нормалари ва принциплари, ҳуқуқни қўллаш актлари, шартномалар, юридик фактлар, субъектив ҳуқуқ ва юридик мажбуриятлар, таъқиқлар, имтиёзлар, рағбатлантириш ва жазо чоралари, ҳуқуқ ва мажбуриятларни амалга ошириш ҳужжатлари ва бошқаларни кўрсатиб ўтиш мумкин.
Ҳуқуқий воситаларнинг қуйидаги белгилари мавжуд:

1. 
   Улар ҳуқуқ субъектларининг манфаатларини амалга оширишнинг ва ижтимоий фойдали мақсадларга эришишни таъминлашнинг умумлашган юридик услублари бўлиб ҳисобланади (айнан ушбу ҳолатда ҳуқуқнинг ижтимоий қиммати намоён бўлади).
   
2. 
   Ҳуқуқий воситалар ҳуқуқнинг ахборот – энергетик сифати ва ресурсларини ўзида намоён қилади. Улар ўз навбатида, ҳуқуқий муносабат иштирокчиларининг манфаатларини амалга ошириш йўлида турган тўсиқларни бартараф этишга қаратилган бўлади.
   
3. 
   Ҳуқуқий воситалар ҳуқуқнинг таъсир этиш ва ҳуқуқий тартибга солиш механизми ҳамда ҳуқуқий режимларнинг асосий фаолият юритувчи қисми бўлиб ҳисобланади.
   
4. 
   Ҳуқуқий воситалар юридик оқибатларга, муайян натижаларга ва у ёки бу даражада ҳуқуқий тартибга солишнинг самарадорлигига ёки бузилишига олиб келади.
   
5. 
   Давлат томонидан таъминланади.