Нурмахмадов Умид. Дуккакли дон эк зар doc

3.3.2. Xitoy don qo’ng’izi 
(
Callosobrachus chinensis L.).
 

Zarari.
Xitoy don qo’ng’izi ham, loviya qo’ng’izi singari, loviya, burchoq, no’xat 
va sigir no’xat, ya
sm
iq donlariga zarar yetkazadi. 

Tarqalishi.
Afg’oniston, Hindiston, Indoneziyada, Uzoq Sharq mamlakatlari, 
Janubiy, O’rta va Sharqiy Yevropada, O’rta va Janubiy Afrikada, Mavrikiya orolida, 
Bermud orollarida, Vest-Indiyada va Gavay orollarida uchraydi. 

Ta’rifi.
Qo’ng’izning tanasi kalta oval shaklda; rangi qizg’ish
qo’ng’ir, 
qanotustliklari bo’ylab g’uj joylashgan kalta tuklardan iborat qora va och rangli 
dog’chalar o’tadi. Orqasining old qismining asosi uchiga nisbatan kengroq. Keyingi 
boldirlarining ichki tomonida tishchalar bor. Qo’ng’izning tana uzunligi 2,5—3,5 
mm 
keladi. Erkak qo’ng’izlarning mo’ylovlari taroqsimon, uzun o’siqchalari bo’lgan 8—
10 bo’g’imli, urg’ochilarining mo’ylovlari esa tasbehsimon shaklda. Ana shu 
belgilarga qarab, erkak va urg’ochilarni bilib olish oson. L i c h i n k a va g’umbagi 
loviya qo’ng’izining lichinka va g’umbagiga juda o’xshaydi. 

Hayot kechirishi.
Bu qo’ng’iz ham, loviya qo’ng’izi singari o’zi tushgan o’simlik 
donlarini dalalarda, hosil yig’ilgandan keyin omborlarda zararlaydi. Boshqa joylarga, 
asosan, donlar bilan tarqaladi. 
Tuxumlarini dalalarda dukkaklar sirtiga, omborlarda esa donlar yoki don 
solingan qoplar ustiga qo’yadi, urg’ochi qo’ng’iz o’rta hisobda 60 ta tuxum qo’yadi. 
Tuxumlari o’rta hisobda 8, lichinkalari 17 va g’umbaklari 7 kunda rivojlanib bo’ladi. 
Turli sharoitda bu zararkunandaning to’la rivojlanib bo’lishi 18—60 kungacha davom 
etadi. Loviyaning bitta doni ichida bir necha lichinka yetilishi mumkin. 
Bu zararkunanda yiliga bir necha bo’g’in beradi. Harorat yetarli darajada yuqori 
bo’lganida qishki uyquga kirmasdan rivojlana beradi.