|
Borib Manjuriya sori urushqa,
Yopun xalqini turdi oʼlturushqa.
Qizib bozori marg andogʼki yaksar,
Puli boru puli yoʼqqa barobar.
Bu urush chor Rossiyasining mustamlaka urushi edi. Furqat rus askarlarining «yopun xalqini oʼldirish ga» tushib, ajal bozorini qizitganini taʼkidlar ekan, ularning oʼzga bir yurtga bosqinchilik niyati bilan borganiga ishora qiladi.
Maʼlumki, mazkur asar yozilgan 1905 yilda rus-yapon urushi rus arm iyasining sharm andali m agʼlubiyati bilan yakunlangan. Sh oir «Birovgʼa Haq berur fathu zafarni, birovgʼa solgʼusi xavfu xatarni» deganda ayni shu magʼlubiyatni nazarda tutgani koʼrinib turibdi.
Maʼlum boʼladiki, F urqatning «Rus askarlari taʼrifida» deb nomlanib kelgan asari m ustabid chor Rossiyasi askarlari m a qtov i ga em as, aksincha, ularning bosqinchilik harakatlarini, rus-yapon urush idagi sh armandali qismatini fosh etish ga qaratilgan.
Shu oʼrinda asar mazmun-mohiyatidan kelib chiqadigan yana bir muhim xulosa- ni — mazkur asarning nomlanishi notoʼgʼri boʼlganini taʼkiddash zarurati seziladi. Binobarin, avvalo, ush bu nom sh oirning oʼzi tarafidan emas, nashrga tayyorlovchi tomonidan qoʼyilgan. « Turkiston viloyatining gazeti » da «Stixi iz Yarkenta» sarlavhasi bilan eʼlon qilingan ush bu manzumaga shoirning oʼzi hech qanday sarlavha qoʼygan emas. Ikkinchidan, «Rus askarlari taʼrifida» degan nom asarning asl mohi- yatiga mutlaqo mos emas. Аgar asarga sarlavha berish ehtiyoji sezilsa, biz- ningcha, uni «Rus-yapon muhorabasi xususida» deb nom lash toʼgʼr i boʼlardi. Chunki asarda mual lifning mazkur urushga xolis va haqqoniy munosabati ifoda etilgan.
Taʼkidlanganidek, F urqatning «Qasida» deb nomlangan asari ham mutaxas- sislar oʼrtasida bir qancha m unozaralarga sabab boʼlgan. Hatto, shoirni shu asari asosida chor mustamlaka siyosati mohiyatini tushunmaslikda ayblash hollari ham boʼlgan. Аslida ham shundaymi? Аsar matni ustida olib borilgan izlanishlar bu f ikrning aksini isbotlamokda. Yaʼni F urqat bu asari zam iriga ham chor istibdodining asl mohiyatini fosh etuvchi maʼno-mazmunni mahorat bilan singdirib yuborgan.
Shoirning «Qasida»ga yozgan soʼzbosh i-izohi uning m azkur asarni bitish payti dagi ruhiy holatini his etishim konini beradi. U quyidagi jumlalar bilan bosh lanadi: «Zimistoni shabistonlarkim, siyohbaxtlar roʼzgoridek qaro va sohibi afkorlar andishasi yangligʼ uzun va beintihodur. Bu laylat ud -dajoda uyqu durrojlari koʼzlar osh yonasidin ramida qilib, xayol nasoyimi har tarafgʼa varzida qilur erdi...» («TVG», 1903 yil 9 iyunь, 22-son).
Qarangki, «oqpodsh oh»ga bagʼish langan qasidaning debochasi qanday tasvir bil an boshlanmoqda : « Siyohbaxtlar roʼzgoridek qop-qora, zim iston tun». Bu tasvir zam iriga sh oir qanday maʼnoni joylagan? Bu orqali nima d yemoqchi? Bu tasvir mazkur debocha davomida «joʼshi bahori rash ki gulistoni Eram» deya taʼriflangan F argʼona mamlakati, «bu roqim i tasvidotning asl shajarai vujudi... obu havosi birla tarbiyat topmish boʼlgʼon» Xoʼqand gulsh anining istibdod zulmatida qolganligiga ish ora emasmi? Ushbu soʼzlar zam iriga xuddi shu mazmun-mohiyat singdirilgan, nazari- mizda. Аks holda, podsh oh maqtoviga bagʼish langan qasida bunday dard-alam, iztirob ifodasi boʼlgan soʼzlar bilan bosh lanmagan boʼlardi.
Qolaversa, ush bu izoh-soʼzbosh ining davomi ham chuqurroq mulohaza yu ritish ni taqozo etadi: «Аrbobi nazardin va mulohaza aylagaylar. M abodo, xotirlarigʼa kelmagʼoykim, ush bu soʼzlar xushomad goʼyligʼ yuzidin ado topqon boʼlgʼay deb. Chunki m aqsud im iz asli bosh qa yerga resha chekm aklikni koʼnglumiz ganjinasida maktum va muzammirdur. Vassalom».
Sh oirning bu asarga insof yu zasidan baho berish ni soʼrab yozgan ush bu soʼzlaridan keyin ham u hakda yuzaki mulohaza yuritish arbobi nazar — olimlar uchun munosib boʼlmagan holdir. Bevosita asar matniga murojaat etamiz. Qasid a Ya ratganga ham du sano bilan bosh lanadi:
Jahonda har nakim — Xudovandi jahon etti,
Qilib kudratnamoligʼ zaminu osmon etti.
Do'stlaringiz bilan baham: |
