Numizmatika fanidan ma’ruza mavzulari 1-mavzu; Kirish. Numizmatika fani, maqsad vazifalari Reja

Tanga huquqi — zarb etish huquqi — davlatning suveren huquqlaridan biridir. Bu huquq imtiyoz shaklida takdim qilinishi, sotilishi, ijaraga berilishi, garovga quyilishi mumkin.
Tanga regaliyasi - tanga zarb qilish huquqiga ega bo’lganlarning imtiyoz sifatida zarb qilishdan foyda ko’rishi. Ba’zan tanga huquqi bilan tenglashgan xolatda buladi.
Legenda - tangadagi yozuv. Odatda gorizontal, aylana shaklida bir yoki bir necha katordan iborat buladi. Ayrim xollarda vertikal va butsimon shaklda buladi. Ba’zan esa tasvirning uziga yoziladi. Tanga zarb qilingan vaqt xam tanga yozuviga kiradi. XV asrgacha Yevropa tangalarida kamdan - kam xollarda ularning chiqarilgan vaqti yozilgan. Tanganing xar ikkala tomoniga raqam va yozuvlar tushirilgan buladi. Raqam va yozuvlar tasvirlangan maydon “legenda” “tanga maydoni” deb ataladi. Odatda tanga maydoni chizikli yoki nuktali, yoki uzun munchokka uxshash xoshiya bilan uralgan buladi.
Tanganing maydoni - tanganing yozuvlar va tasvirlar bilan band bulmagan old va orka tomonining yuzasi.
Nominal —tanga qiymati. Numizmatik adabiyotlarda ma’lum qiymatga ega bo’lgan tangani bildiradi.
X,isob pul birligi - xisoblashda ishlatiladi, ammo tangada o’zining buyum shakliga ega emas.
Tanga tuplami - ma’lum metall og’irligiga ega bo’lgan tangalar miqdori.
Tangani sinash - (proba monetы) - kimmatbaxo metall massasining tangani umumiy massasiga nisbati.
Tanganing buzilishn - tanga tarkibida kimmatbaxo metallni tanganing og’irligini kamaytirgan xolda kiskartirish.
Ligatura - oltin va kumush quymalarga nokimmatbaxo metallarning aralashtirilishi.
Tanganing cheti, kirgogi - gorizontal chizik. Tanganing kuyi kismini tanganing asosiy maydonidan ajratib turadi.
“Gurt” - tanga kirrasiga aytiladi.
Tanga turi (monetnыy tip) - tangadagi barcha yozuv va belgilar majmuasi. Kddimgi tarixchilar Gerodot va Ksenofont asarlaridan ma’lumki, ilk tangalar oltin va kumushning tabiiy kotishmasi (elektra)dan bulib, Kichik Osiyodagi Lidiya davlatida miloddan avvalgi VII asrda zarb etilgan. Ammo mustakil ravishda Yunonistondagi Egina shaxrida, Xitoy va X,indistonda xam tangalar zarb etish ixtiro qilindi. Ularning kurinishi sodda bulib, dastlab ayrim chizgilar bilan bezatilgan, sungra sekin-asta turli xil jonzotlarni (toshbaka, ukki, dengiz mushugi, balik va xokazo) tasvirlashga utilgan. Bunda aks ettirilgan jonzot, uning nomi, shaxar tugrosi yoki nomi bilan xamoxangligidan kelib chiqib ish tutilgan.
Xozirgi kunda jaxon bozorida turli tanga va pul birlik­ larining nomlarini uchratish mumkin. Kddimda tetradraxma, draxma, obol, dinar, libra va xokazo nomli tangalar mavjud bo’lgan. Bu nomlarning kelib chikishi xam bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Kadimgi tangalar ikki xil: quyma va zarblangan uslubda tayyorlangan: K^yma tangalar maxsus shakl va tasvir uyilgan kolip - idishlarga ma’dan quyilib tayyorlangan. Ikkinchi yusinda temir yoki bronzadan ishlangan muxr - maxsus asbob (shtempel)da tangalar ifodasi tayyorlanib, kerakli metall quymasi ustiga zarblangan. Birinchi uslubda tanga satxidagi tasvir noaniq bo’lganligi sababli tezda uchib ketishgan. Miloddan avvalgi VII asrga kelib zarblangan tangalar keng mikyosda qo’llaniladigan bo’ldi va shundan buyon tangalar faqat zarblangan xolda muomalaga chiqarib kelinmoqda.
XV asrda turli hukmdorlar tomonidan tangalar zarb etila boshlangan davr bo’ldi. har bir yirik davlatda vaqt utishi bilan sarroflar, ya’ni pul almashtiruvchilarning kuchalari vujudga keldi. Sarroflar Angliya, Fransiya, Misr va boshqa davlatlarda savdogarlar va badavlat kishilarga boyliklarini saklashda katta yordam berar edilar. Davlatlarning sarroflari o’rtasida doimiy ravishda aloqa saqlanib, ular bir-biridan xabardor bulib turardilar. Savdogarlar safarga otlanishdan oldin uz sarmoyasini sarrofga topshirar, u esa kancha miqdorda pul olgani haqida xujjat yozib berar edi. Savdogarlar o’zga davlatga borganida u yerdagi sarrofdan kerakli pul miqdorini olish imkoniyatiga ega edi. Zamonamiz banklari (ingliz tilidan kelib chikkan bulib, “sarrof stoli” degan ma’noni anglatadi) sarroflar faoliyati natijasida vujudga kelgan desak, mubolaga bulmaydi.
Numizmatika manbaviy asosi. a) alohida tangalar. Tanga tarixiy yodgorlik sifatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. U, qoida tariqasida, moddiy va yozma yodgorlikdir. Zarb qilish shakli va usuli, metallning tarkibi va tanga vazni, tasvirlar, ko'pincha yuksak badiiy ijro - bularning barchasi hukmdorlarning nomlari, shaharlarning nomlari, tanga afsonalarining sanalari kabi qimmatli ma'lumotlarni beradi. Tangalar, ayniqsa, oʻrta asrlarda, koʻpincha oʻnlab va yuz minglab nusxalarda, muhim “tirajlarda” ishlab chiqarilgan yagona buyumlar boʻlgan. Hatto bozorga mo'ljallangan hunarmandchilik buyumlari ham bunday miqdorda ishlab chiqarilmagan. Bu holat ko'p yuz yillar oldin chiqarilgan tangalar ertami-kechmi tadqiqotchiga etib borishiga olib keladi. Tangalar yasalgan asosiy material metall - birinchi navbatda oltin, kumush, mis edi. Bu numizmatik materillarning bizning davrimizga buzilmasdan yetib kelishini ta'minladi.
b). tanga topilmalari.
c). Tanga zarb qilish uchun materiallar va asboblar.
G). Tangalarning ogʻirligini, nominal nomini, mahalliy pul muomalasi tarkibini oʻrganish uchun zarur boʻlgan ogʻirlik ogʻirliklari.
Numizmatika Yordamchi manba sifatida.
1.Ibtidoiy pul yoki tovar-pul. Ular haqidagi ma'lumotlar pul muomalasining dastlabki bosqichlarini yoki u yoki bu sabablarga ko'ra tangalar bilan bir qatorda tovar-pul ishlatilgan davrlarni o'rganish uchun ayniqsa muhimdir.
2.Medallar, nishonlar, mukofot nishonlari. Medallar, tokenlardan foydalanish numizmatlar uchun tangalarni sanʼat obʼyekti sifatida, esdalik tangalar, zarb etish texnikasi va ayrim oʻymakorlar faoliyatini oʻrganishda zarur. Bundan tashqari, barcha bunday yodgorliklar tangadan ajralib chiqqan.
3. Chop etish. Tadqiqotchi uchun ular ba'zan geraldik tasvirlar, yozuvlar va boshqalarda o'xshashliklarni izlash uchun prototiplar sifatida muhimdir.
4. Qog'oz pullar.
5. Yozma manbalar. Bular, eng avvalo, pul huquqiga oid hujjatlar: zarbxonalar hujjatlari, pul biznesi va pul muomalasini isloh qilish toʻgʻrisidagi farmonlar: savdo hisoblari, savdo, shahar kitoblari, vasiyatnomalar, oldi-sotdi dalolatnomalari; Qalbaki pul sotuvchilarning sud jarayonlari hujjatlari ham qiziqarli materiallarni taqdim etadi.
Numizmatikaning tarixiy bilimlar tizimidagi o‘rni va roli haqida.
Numizmatika nafaqat tangalarni identifikatsiyalash va atributlash va ulardan arxeologiyada tanishish materiali yoki tarixda illyustrativ material sifatida foydalanish bilan shug'ullanadi. Iqtisodiyot tarixi - pul muomalasi va savdo munosabatlari tarixi sohasidagi numizmatika keng va murakkab muammolarni mustaqil ravishda hal qila oladi va mustaqil ravishda hal qiladi. Bu numizmatlar buning uchun boshqa tarixiy manbalarni jalb qilmaydi degani emas, lekin yozma yodgorliklarda kam yoritilgan davrlarda numizmatik manbalar ko'pincha asosiy manbalardir. Numizmatik tadqiqotlarning quyi xronologik chegarasi tanga zarb etilishining boshlanishi bilan belgilansa, uning mustaqil fan sifatidagi yuqori chegarasi arxeologiya uchun bo‘lgani kabi yozma manbalarning ko‘pligi bilan ham belgilanadi.
Numizmatika, birinchi navbatda, iqtisodiy va tarixiy masalalarni hal qilib, siyosiy tarix, madaniyat va sanʼat tarixi, arxeologiya, davlat va huquq tarixi, metrologiya, konchilik va metallurgiya tarixi, tarixiy geografiya, etnografiya va boshqa fanlarni oʻrganishga katta hissa qoʻshadi. xronologiya.