Nukus davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti

Dehqonlarga nisbatan:
Bularga qatilqil,harilqil o’zun 
Tilin yo’qshi sozla, achuq tut yuzun. 
(O’zing bular bilan aralashgin,qo’shilgin, 
Tilda 
yaxshi 
so’zla, 
yuzingni 
ochiq 
tut). 
Hunarmandlarga nisbatan:
Keraklik kishilar еma bu sena, 
Yo’qo’n tut bularo’q tosulqay tona. 
(Bular ham senga kerakli kishilardir, 
Bularni yaqin tut, foydasi tеgadi (ey) baqodir)
11
. 

---

Yusuf Xos Hojibning mehnat ahli haqidagi bu fikrlari haqiqatan ham ularga nisbatan 
hurmat va ehtiromni anglatadi. Yusuf xos Hojibning mehnat tarbiyasiga oid 
progressiv qarashlari tarbiyaviy jihatdan diqqatga sazovordir. 
16-asrning yirik mutafakkiri Alisher Navoiyning mehnatkash insonni ulug’lovchi, 
mehnat tarbiyasi haqidagi fikrlari «Hayratul abror», «Farxod va Shirin», «Mahbub-
ulqulub» asarlari ham mavjud. Alisher Navoiyning xaqiqiy inson uchun eng yaxshi 
fazilatlardan biri mehnatsevarlik deb ko’rsatadi. U «Hayratul abror»ning beshinchi 
maqolatida kishilarning saxovatiga ko’z tikishdan ko’ra o’z qo’li bilan hayot 
kechirish ulug’roq va oliyjanobroq ekanligini «Hotam Toyi» hikoyatida kеltiradi. 
Hotam Toyi bir kuni qo’y-qo’zilar so’ydirib, xalqqa katta ziyofat beradi. So’ng biroz 
dam olish uchun dalaga chiqadi. Unga yelkasida o’tin ko’tarib kеlayotgan bir chol 
uchraydi. Hotam Toyi unga «Dashtda yurib bexabar qolgandirsan, tashla bu og’ir 
yukni, Hotam to’yiga borib ziyofaida izzat ko’rgil», - deydi. Shunda chol kulib: «Ey, 
oyog’iga xirs band solgan, g’ayrat vodiysiga qadam urmagan kishi, sen ham bu tikan 
mehnatini chekkin va Hotamning minnatidan qutulgin», - deb javob qiladi. 
Hotam Toyi cholning bu so’zlariga tan beradi va halol mehnat bilan kun kechirishi 
uning qimmatidan baland ekanligini anglaydi. 
Alisher Navoiy mehnatning insonni go’zallashtirishi, faqat mehnat tufayligina 
insonning kamol topishi mumkinligini ta'kidlaydi. Shu maqsadda u qator 
mehnatsevar badiiy obrazlarni yaratadi. Masalan, «Farxod va Shirin» dostonining 
asosiy qahramoni Farxod ana shunday qahramonlar jumlasidandir. Farxod 
Armaniston o’lkasiga qadam qo’yganda, o’z yurtida qorandan o’rgangan tosh 
yo’nish hunarini ishlatib, og’ir mehnatdan ezilgan xalqqa yordam beradi. O’z hunari, 
mehnati tufayli bir tomondan xalqning og’ir mehnatini yengillashtirgan bo’lsa, 
ikkinchi tomondan sevgilisi Shirinning hurmatiga sazovor bo’ladi. Farxodning 
mehnatsevar va ijodkorligidan ilhomlangan Alisher Navoiy o’z dostonining ikkinchi 
nomini «Mehmonnoma» deb ataydi. 

---

Mehnatga muhabbat, ijodkorlik dostonning markaziy masalalaridan biri bo’lib 
hisoblanadi. 
Navoiyning «Mahbub-ul qulub» asarida esa turli ijtimoiy guruhlarning hayotidagi 
o’rnini bеlgilaydi, fazilat va nuqsonlarini ko’rsatadi. Dehqonlar tog’risida fikr 
yuritar ekan, «Dehqonki dona sochar, yerni yormoq bila rizq yo’lin ochar. ... Olam 
ma'murliqi alardin va olam ahli masrurliqi alardin. harqayonki, qilsalar harakot, elga 
ham qut yetkurur, ham barakot»
12
, - deb dehqonlarni, ya'ni, mehnatkash insonni 
ulug’laydi. Shu bilan birga shoir bu asarida tekinxo’rlarni, nojo’ya ish tutuvchi 
kishilarni, ochko’z va ta'magirlarni, mehnat qilmay hayot kechiruvchi shaxslarni 
tanqid qiladi. 
Ma'rifatparvar shoir Furqat ham o’zining ma'rifiy she'rlarida ilm, hunar haqida fikr 
yuritar ekan, har bir sog’lom fikrlovchi insonni hunar egallashga da'vat etadi, 
hunarga mehr qo’ygan, uni o’rganishni da'vat etgan kishining jahonda qadri baland 
bo’lajagini uqtiradi. 
Pedagog-shoir Hamza Hakimzoda Niyoziy esa maktab yoshlarni ilmli, odobli qilib 
tarbiyalashi va hunarga o’rgatishi kerak, - deb ta'kidlagan ekan, yoshlar ma'naviy 
fazilatlarining shakllanishida mehnatning rolini yuqori baholaydi. She'rlarida 
bolalarni ota-onalarining mehnati qadriga yеtishga undaydi. Hamza Hakimzoda 
Niyoziy yoshlikda ilm olishning ahamiyati haqida gapirar ekan, «O’qi», «Kitob», 
«Qalam» kabi she'rlarida ilmni mehnatsiz egallab bo’lmasligi tog’risidagi g’oyani 
ilgari suradi. 
U yoshlarga kеlajakda o’z orzulariga yetishish, ilm-fanni egallash uchun yoshlikdan 
mehnat 
qilish 
zarurligini 
ta'kidlaydi. 

---

Xulosa
Ma’lumki, o’qituvchilik kasbi sharafli, lekin juda mashaqatli va murakkab kasbdir. 
Yaxshi o’qituvchi bo’lish uchun pedagogik nazariyani egallashning o’zigina yetarli 
emas. Chunki pedagogik nazariyada bolalarni o’qitish va tarbiyalash haqida umumiy 
qonun- qoidalar, tamoyillar, umumlashtirilgan metodik g’oyalar bayon etiladi, 
o’quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini e’tiborga olish ta’kidlanadi. 
Maktab hayoti, amaliy pedagogik jarayon esa juda xilma- xil, murakkabdir. 
Pedagogik nazariyaga mos kelmaydigan vaziyatlar ko’p uchrab turadi. Bu esa 
o’qituvchidan keng bilimdonlikni, puxta amaliy tayyorgarlik va yuksak pedagogik 
mahorat hamda ijodkorlikni talab etadi. 
Shuningdek, o’qituvchida bolalarni yoqtirish, ular bilan ishlashga mayli borlik, 
xushmuomalalik, kuzatuvchanlik, keng fikrlay olish, tashkilotchilik, o’ziga va 
boshqalarga nisbatan talabchanlik kabi shaxsiy sifatlar mavjud bo’lishi zarurdir. 
Pedagogik faoliyat – yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun xalq, davlat 
oldida javob beradigan, bolalarga ta’lim- tarbiya berishishi bilan shug’ullanadigan 
va bu ishga maxsus tayyorlangan odamlarning mehnat faoliyatidir. «Tegishli 
ma’lumoti, kasb tayyorgarligi bor va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo’lgan 
shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug’ullanish huquqiga ega», - deyiladi «Ta’lim 
to’g’risida»gi qonunda. O’qituvchining barkamol insonni tarbiyalash, unda milliy 
va umuminsoniy fazilatlarni tarkib toptirish vazifasi eng olijanob, yuksak va shu 
bilan birga eng murakkab vazifadir. har bir bola o’z xulq- atvoriga, xarakteriga ega. 
Bolalarni tarbiyalashda ularning anna shu o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish, 
o’rganish nihoyatda murakkab. Bunda odamlar o’rtasidagi ijtimoiy 
munosabatlarning murakkabligiga mos keladigan maxsus usullardan foydalaniladi. 
Pedagogik faoliyatga tayyorgarlik ko’rayotgan yoshlar uning anna shunday 

---

xususiyatlarini bilishlari lozim. o’qituvchilik ixtisosining bu xususiyatlari uning 
kasbnomasida ifodalanadi. 
Shuni ham unitmaslik kerakki, bolaga tarbiyaviy ta'sir etuvchi omillar hozirgi 
davrda g`oyat darajada ko`paydi: oila, keng jamoatchilik, radio, televideniya, kino, 
teatr, kitob, jurnal, musiqa va boshqalar. 
Sinf rahbari bolalarni yaxshi tarbiyalay olishi uchun ularni, albatta, ajdodlarimiz 
fikrlari bilan sug’orib borish lozim. 

---