Nukus davlat pedagogika instituti "kelishilgan"

Gap bo„laklarining tartibi. O‗zbek tilidagap bo‗laklari tartibi. Gap 
bo‗laklari tartibi va aktual bo‗laklanish. Erkin tartib. Inversiya, uning turli 

---

86 
ko‗rinishlari. 
To„liq va to„liqsiz gaplar. Sodda gap va uning bo‗laklarida sintaktik 
nomoslik. Shakliy va mazmuniy nomoslik. To‗liqsiz gapning qo‗llanishida o‗ziga 
xos mazmun va grammatik xususiyatlar mavjudligi. 
Murakkablashgan sodda gaplar. Sodda gapni murakkablashtiruvchi 
vositalar: uyushiq bo‗laklar, ajratilgan bo‗laklar, undalmalar, kirish va kiritmalar, 
yordamchi so‗zlar, o‗ram (oborot)lar.
Uyushiq bo„lakli gaplar, turli gap bo‗laklarining uyushib kelishi. Uyushiq 
bo‗laklarda egalik, kelishik va son ko‗rsatkichlarining qo‗llanishidagi o‗ziga xos 
xususiyatlar. Uyushiq bo‗laklarda umumlashtiruvchi birliklar. Uyushiq bo‗laklarni 
biriktiruvchi yordamchilar. 
Ajratilgan bo„lakli gaplarning shakliy va mazmuniy xususiyatlari. Ikkinchi 
darajali bo‗laklarning ajratilib qo‗llanishi. 
Undalmali gaplar, tarkibida mazmunan bog‗lanib, grammatik aloqaga 
kirmaydigan so‗z va so‗z birikmalarining ishtirok etishi. Undalma vazifasida 
keladigan so‗zlar. Undalmalarning tuzilishiga ko‗ra turlari. 
Kirish va kiritma konstruksiyali gaplar. Ular so‗zlovchining fikrga turli 
munosabatini bildirib, gap bo‗laklari bilan grammatik aloqaga kirishmasligi. Kirish 
konstruktsiyalarning ma‘no turlari. Kiritma konstruksiyalar. Ularning turli mazmun 
ifodalashi va kirish konstruksiyalardan farqi. 
Qo„shma gap. Qo‗shma gaplarning shakliy va mazmuniy xususiyatlari. 
Qo‗shma gap qismlarini o‗zaro bog‗lovchi vositalar: bog‗lovchi, ko‗makchi, 
yuklama, kelishik shakllari; fe‘lning shart va buyruq mayli shakllari, nisbiy so‗zlar, 
intonatsiya va boshqalar. Qo‗shma gapning tuzilishiga ko‗ra turlari: ikki 
komponentli qo‗shma gaplar, ko‗p komponentli (murakkab) qo‗shma gaplar. 
Ikki komponentli qo‗shma gaplarning turlari: bog‗langan qo‗shma gap, 
ergashgan qo‗shma gap. Qo‗shma gaplarning yordamchi vositalarsiz birikishi.