Nukleinkislotalar

3.1Nukleinkislotalarningkimyoviytarkibi
Nukleinkislotalarfermentlar, kislota, ishqorvaboshqakimyoviybirikmalarta’siridabirnechabo’laklargaparchalanadi. Mazkurstrukturabirikmalarigaazotasoslaridanpurinvapirimidin, uglevodkomponentlaridanribozavadezoksiribozahamdafosfatkislotakiradi.
Purinasoslari
Nukleinkislotalar (DNK, RNK) tarkibidaasosanikkixilpurinasoslariadenin (A) vaguanin (G) uchraydi. Bubirikmalarmolekulasi pirimidin va imidazol halqasidantashkiltopganpurinninghosilalarihisoblanadi.Ko’rsatilganpurinazotasoslaridantashqari, hujayradagipoksantin (6-oksopurin) vaksantinlar (2,6-dioksopurin) bo’lib, ularadenin, guaninlarningdezaminirlanishidanhosilbo’lib, nukleinkislotalaralmashinuvidaishtiroketadilar.
PirimidinasoslaridannukleinkislotalarDNKvaRNKtarkibidasitozin, uratsil (RNKtarkibida) vatimin (DNKtarkibida) kiradi.

Nukleinkislotalartarkibidako’rsatilganazotasoslaridantashqariyanaminorkomponentlariuchrabulart-RNKtarkibida: digidrouratsil, psevdouridin, ksantin, gipoksantin, atsetilsitozinvaorotkislotalaruchraydi. DNKtarkibidaqisman 5-metilsitozinva 6-metiladeninlarbor. Metillanishasosan, DNKningreplikatsiyasidanso’nghosilbo’ladi. MetillanganasoslarDNKni “o’zini” DNKazafermentidansaqlaydi. Notabiiyasoslardan 7-metilguanozin, 1-metil-2-amino-6-oksopurin, 6-dimetilaminopurinlar i-RNKvanukleozidlartarkibidaborligianiqlangan.

Yuqoridakeltirilganpurinvapirimidinasoslaridaqo’shbog’larva –OH,-NH₂ guruhlaribo’lib, ularasoslarniharxiltautimerholatiga: oksihosilalarilaktam-laktimvaaminohosilalariesaamin-iminko’rinishgasababchibo’lishlarimumkin. Jumladan, uratsilquyidagichatautomerlanishimumkin:

Tabiiynukleinkislotalartarkibidaazotliasoslarlaktamvaaminshaklidabo’lib, buholatulargasintezlanishinito’g’riyo’nalishigasababchibo’ladi. Lekin, nukleinkislotalargatashqiomillar, jumladan, nurlanishvashuasosdatautomerlarnihosilbo’lishimutagenezningasosinitashkilqiladi.
Azotasoslariultrabinafshanurini 260 nmspektridato’liqyutadi. Xuddi shu asosda ularni miqdoriy jihatdananiqlanadi.
UglevodqismlardanRNKtarkibidaribozavaDNKdaesadezoksiribozalaruchraydi. Nukleinkislotalartarkibidagipentozalar-D-furanozashaklidabo’ladi:

Uglerodatomlari, nukleotidtarkibidagipentozalardatartibraqamiga “shtrix” belgisiazotasoslaridanfarqqilishuchunqo’yiladi.β
DezoksiribozadagiC-2^/guruhidagiOHniprotonlanishiC-2^/vaC-3^/bog’lariniyanadamustahkamlab, DNKmolekulasiningfazoviystrukturasinikompakt, ixchamholatgakeltirishdayordamberadi.