Shashpar – (shamshir, qilichning bir turi). xorazm dostonlari matnida qo‘llanush bu nofaol-
birlik, turli manbalarda turlicha sharhlanadi. Jumladan, “Navoiy asarlari uchun qisqa chalug‘at”-
da “olti qirrali gurzi”
6
, shuningdek, tojik tilining izohli lug‘atida “gurze, kishash parushash
1
[Rahmonov N. Sodiqov Q. O‘zbek tili tarixi. -Toshkent. O’zb. faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2009. –b.
82.]
2
[Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-том. –Москва: Рус тили нашриёти, 1981. –Б.526]
3
[Rahmonov N. Sodiqov Q. ko‘rsatilgan asar, 133-bet.]
4
[Словарь таджикского языка. Под редакцией: М.Ш.Шукурова и др. –М.: Сов.энцик, 1969. –С.175.]
5
[Навоий асарлари учун қисқача луғат. Тузувчи Б.Ҳасанов. –Тошкент: Фан, 1993. –Б.240.]
6
[Толковый словарь таджикского языка (2-томах). Под редакцией: С.Назарзода. –Душанбе: НИИ Рудаки,
2008.]
56
Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
pahl-u dorad” deya izohlanadi. Ammo yevropa tillariga oid manbalarda davlat ramzi bo‘lgan
hukmdorlar tasarrufida bo‘ladigan simvolik qurolni anglatadi. Mazkur qurol yarog‘larga aloqa-
dor birlik Go‘ro‘gli turkumiga kiruvchi “Qirq minglar” dostonida uchraydi:
Shashpar aytar mening ishim, O’n ikki bo‘lakdir boshim. (G. 173-bet.)
Shashpar (shash+par) leksemasining qadimgi hind va eroniy tillarga aloqador ekanligi uning
tarkibiy qismlaridan ham anglashilib turibdi. Ushbu so‘zni hatto qadimgi hind eposlari tilida
ham uchratish mumkin. birinchi qism “shash” olti sanoq sonini ifodalovchi forsiy tillaradgi
mustaqil leksema bo‘lib, uning ma’nolari izohidagi “olti qirrali”, “olti uchli” semalarining yuzaga
chiqishiga xizmat qilmoqda. So‘zning ikkinchi qismi “par” uning aylana shakliga ishoradir.
Afg‘onistonning Uruzg‘on viloyatida Shashpar nomi bilan yuritiluvchi geografik hudud ham
mavjud. Mazkur nofa olbirlikning xorazm dostonlari tilida uchrashining o‘zi ham hind-yevropa
tillari bilan qadimiy aloqalarning izlari sifatida baholani shimumkin.
xulosa qilib aytganda, dostonlar tilida uchraydigan leksik arxaizmlarni to‘plab tahlil qilish
tilshunosligimiz uchun qimmatli ma’lumotlarni taqdim etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug‘ati. –Toshkent: O’zME nashriyoti, 2002.
–b.18.
2. Лапасов Ж. Бадиий матн ва лисоний таҳлил. –Т.: “Ўқитувчи”, 1995. –Б. 15. (86)
3. www.ziyouz.com kutubxonasi. O’zbek tilining izohli lug‘ati. x harfi. –Toshkent: OzME
nashri. –b.436.
4. www.ziyouz.com kutubxonasi. O’zbek tilining izohli lug‘ati. k harfi. –Toshkent: OzME
nashri. –b.292.
5. Rahmonov N. Sodiqov Q. O‘zbek tili tarixi. -Toshkent. O’zb. faylasuflari milliy jamiyati
nashriyoti, 2009. –b. 82.
6. Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-том. –Москва: Рус тили нашриёти, 1981. –Б.526
7. Словарь таджикского языка. Под редакцией: М.Ш.Шукурова и др. –М.: Сов.энцик,
1969. –С.175.
8. Навоий асарлари учун қисқача луғат. Тузувчи Б.Ҳасанов. –Тошкент: Фан, 1993. –Б.240.
9. Толковый словарь таджикского языка (2-томах). Под редакцией: С.Назарзода. –Ду-
шанбе: НИИ Рудаки, 2008.
57
Do'stlaringiz bilan baham: |