Notiqlik san’ati haqida tushuncha

Nafas — nutq vositasi
Ifodali o‘qishning muhim vositalaridan biri nafasdir. U kishi
organizmi (turli a’zolari) uchun ham asosiy ozuqa hisoblanadi. Shuning bilan birga, nutq so‘zlash jarayoni, ayniqsa, ifodali o‘qish san’ati nafas negizi (bazasi) bilan uzviy aloqadordir.Nafas olinganda havo burun bo‘shlig‘idan kekirdakka boradi va (bronx) nafas yo‘li orqali o'pkaga o'tadi. 0 ‘pkaga kirgan havo qovurg‘a muskullarini kengaytiradi, natijada qovurg'alar qorin bo‘shlig‘idan birmuncha uzoqlashib, ikki yonga kengayadi. Aniqrog£i, ko‘krak qafasi har tomonga kengayadi. Shu bilan bir vaqtda qorin bo‘shlig‘ini ko‘krak bo‘shlig‘idan ajratuvchi diafragma o‘pkaning havoga to‘lib kengayishi hisobiga pastga bosiladi.
Nafasning bu xususiyatlari, ayniqsa, ongli ravishda mashq
qilayotgan paytda yaqqol sezilib turadi.To‘g‘ri nafas olish inson hayoti uchun ham, ifodali o‘qish uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Agar noto‘g‘ri fiafas olinsa — o‘rinsiz pauzalar qilinsa, o'qitilayotgan matn mantiqan buziladi.
Matndagi muallif maqsadi tinglovchiga to‘g‘ri yetib bormaydi, fikr
tushunarsiz bo‘lib qoladi.Shuning uchun oliy va o‘rta maktablarning o'qituvchilari o‘zlarining va o‘quvchilarning nafas organlari muskullarini
chiniqtirib borishlari lozim. Bu borada amalga oshiriladigan chora va tadbirlar insonni sog‘lom va baquwat qiladi, tovush va nutqning aniq, ravon, burro va jarangdor bo'lishini ta’minlaydi.Quyida nafas olish faoliyatini yaxshilash uchun mashqlar tavsiya qilinadi. Ularni mustaqil ravishda har kuni, eng awal ertalabki badantarbiya mashg‘ulotlariga qo‘shib, qolaversa, har bir qulay
imkoniyatdan foydalanib bajarib turish lozim.1-mashq. Dastalbki holat. Gavda to‘g‘ri tutilib, oyoq tovonlari bir-biridan elka kengligida uzoqlashtiriladi. Qo‘llar elka tekisligida oldinga cho'zilgan holda ko‘tariladi, kaftlar bir-biriga tegib turadi.
Bir deganda, tovon ko‘tarilib, panjalar uchida turiladi va qo'llar ikki yonga yo'naltirilib, burun orqali chuqur nafas olinadi.
2-mashq. Bu mashqda gavdani to‘g‘ri tutgan holda tovonlar
bir-biriga yaqinlashtiriladi, panjalar bir oz kenglikda tutilib, qo‘llar
bo'yinga olinadi. Bir deganda, tovon ko'tarilib, oyoq uchida turiladi. Qo‘llar ikki tomonga cho‘zilib, burun orqali nafas olinadi. Ikki deganda, oyoq uchida turgan holatda o'tiriladi. Tizza bir- biri bilan juftlashtirilib, qo‘llar oldinga cho'ziladi va nafas chiqariladi.Uch deganda, asta-sekin o‘sha holatda o'rnidan turib, qo'llar ikki tomonga cho'zilib, nafas olinadi. Bu mashq ham har safar
4—5 marta qaytariladi.
3-mashq. Oyoqlar elka kengligida ochiladi. Qoilarning kafti
pastga qaratilgan holda ko'krakka qo'yiladi, tirsak elka tekisligida ko‘tarilib, burun orqali chuqur nafas olinadi.Bir deganda, gavda to‘g‘ri tutilgan holda o‘ng yon tomonga cho'ziladi, ayni vaqtda gavdaning beldan yuqori qismi ham qo‘l
bilan birgalikda o‘ng tomonga buriladi, chap qo‘l va gavda oldingi holatiga qaytadi, burun orqali chuqur nafas olinadi.Uch deganda chap qo‘l yon tomonga cho'ziladi, ayni vaqtda gavdaning beldan yuqori qismi qo‘l bilan birgalikda chop tomonga buriladi. 0 ‘ng qo‘l esa ko'krakda turganicha qimirlatilmaydi, so'ngra nafas chiqariladi. To‘rt deganda, gavda va qo'llar asl holatiga keltirilgan holda
nafesi olinadi.
4-mashq. Oyoqlar elka kengligida ochilib, qo'llar belga qo‘yiladi.
So‘ngra,burun orqali chuqur nafas olinadi.Bir deganda, gavda o‘ng tomonga egiladi, shu holatda o‘ng beldan asta sirg'alib tovongacha tushadi, chap qo‘l esa gavdadan tepaga qarab ko'tariladi, ayni vaqtda nafas chiqariladi.