Badiiy matnda timsollar tizimi
Timsol nazariyasi va timsolning badiiy matn tarkibidagi o’rni beqiyos.
Badiiy matn yaxlit poetik timsol sifatida shakillanadi. Obraz (timsol)
tushunchasining ikki tomonlama xarakteri mavjud . Badiiy matnning obrazliligi.
Obrazlilik san’atning mohiyatini anglatuvchi omil ekanli ,estetik tahlilda obraz
(timsol)ning o`rni qanday? Badiiy asarning obrazlar olami. Badiiy obraz (timsol)
turlari: kishilar, hayvonlar, tabiat va narsa-predmet obrazlari. Badiiy asarning bosh
predmeti Inson shaxsi ekanligida ko`rinib turadi. Kishilar obrazlarini anglatuvchi
poetik tushunchalar: personaj, qahramon, xarakter, tip. Tabiat obrazi (timsoli)
peyzaj sifatida. Uning badiiy asar tarkibidagi vazifasi. Hayvonlar timsollarining
hayotiy va majoziyligi. Narsa va predmetlar timsollari ramzni tashkil qiluvchi
badiiy unsurlar sifatida. Poetik ramz tabiati va simvollar nazariyasi. Ramzchilik
(simvolizm) va uning badiiy tahlildagi o`rni shuning uchun ham dimo ahamiyatga
ega.
Badiiy matnda tarkibida timsol elementining vazifasi quydagicha. Timsol va
model munosabati. Timsol dunyoni badiiy modellashtirishning ilk tajribasi sifatida
qaraladi. Badiiy matnni modellashtirishda timsollarning o`rni struktural tahlilda
poetik timsolning vazifasi hisoblanadi.
Badiiy matnni sathlar bo’yicha tarkiblash. Sath nazariyasi
Struktural tahlilda syujet va kompozitsion sath. Badiiy matn tarkibida sath
tushunchasi. Sath va segment munosabati. Badiiy matnni sathlar bo’yicha
tarkiblash tamoyillari. Segment va segmentlash jarayoni quydagicha.
Badiiy matnni sathlashda amal qilinadigan qonuniyatlar,sathlarni segmentlash
tamoyillaridir.
Syujet sath tarkibi sifatida. Syujet turlari: xronikal va konsentrik syujetlar. Syujet
element (unsur)lari: ekspozisiya, tugun, yechim, voqealar rivoji, kulminasiya,
yechim, prolog va epilog. Ularning sathlash jarayonidagi ishtiroki.
Syujet va fabula munosabatlari, fabula tarkiblash jarayonidagi tayanch
unsurlardan biri ekanligidadir.
Motiv va syujet munosabatlari. Motiv segmentlash usuli sifatida.
Kompozisiya tushunchasi va uning struktural tahlildagi o’rni. Badiiy asar
kompozisiyasi uning tashkillanishida amal qilinadigan unsurlarining yig`indisi
sifatida ishtirok etadi. Kompozitsion sath tarkibida tasviriy va tavsifiy detallar,
qahramon tavsifi bo`ladi.
Kompozitsion sathda syujet va uning unsurlarning qurilishi. Motiv, fabula va
syujet munosabatlarida kompozisiyaning yo`naltiruvchi va qoliplovchi
xususiyatlari. Lirik va epik asarlar kompozisiyasini tashkil qiladi.Syujetdan
tashqari kompozision vositalar (lirik chekinish, kiritma epizod va obrazlar,
qoliplovchi hikoya)larning struktural tahlildagi alohida o`rniga ega.
Tarkiblash
jarayonida
kompozitsion
sathning
shakllanishida
amal
qilinadigan qonuniyatlar. Me’yor va muvofiqlik qonuniyatlaridir inobatga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |