Norova nasiba baxtiyor qizi "kecha va kunduz" romanining matniy struktural tahlili

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

I BOB           ZAMONAVIY ADABIYOTSHUNOSLIKDA 

                             STRUKTURALIZMNING O`RNI 

 

1.1 Adabiyotshunoslikda struktual metodning kirib kelishi va rivojlanishi 

 

           Strukturalizm  –yangi  fan  bo`lib,  u  XX    asrning  o’rtalarida  Fransiyada 

vujudga  kelgan.Keyinchalik  esa  boshqa  G`arb  mamlakatlariga    tarqala 

boshlagan.XX  asrning  60-yillarida  Rossiyada  professor  Lotman  rahbarligida 

struktural markaz tashkil etilgan.  Strukturalizm atamasi Sharq adabiyotida (o`zbek 

adabiyotida) XXI asrning boshlarida Yevropa xalqlari adabiyoti ta`sirida kirib kela 

boshladi.  Strukturalizm  atamasi  asosan  aniq  fanlar  (matematika,  geometriya, 

fizika,  kimyo...)ga  nisbatan  qo`llanilgan  bo`lib,  adabiyotshunoslikda  struktur 

atamasining  ishlatilishi  aniq  fanlarga  xos  unsurlarni  ijtimoiy  fanlarga 

yaqinlashtirishni ko`rsatadi. 

        Struktural metodlar yoki  strukturalizm odatdagi filologik sohalardan quydagi 

xususiyatlari bilan farqlanadi. 

1.  An`anaviy  adabiyotshunoslik  badiiy  asar  bilan  shug`ullansa,  strukturalizm  esa 

badiiy matnni tadqiq etadi. 

2.Butunlay yangi usullar bilan ish ko’radi. 

3.Siyqasi  chiqqan  an’anaviy  tadqiqlardan  qochish.  Masalan,    “O’tkan  kunlar”ni 

strukrur tahlil qiladigan bo’lsak,unga matn sifatida qaraymiz. 

 

 

Matn 

_______________________________             Teranlik – kenglik – chekszlik…  

- - - -  - - - - - - - - - - - - - - - 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

4.An’anaviy  filologiya  sohalarida  qatiy  ta’riflar  ,qoidalar,  jadval  va  sxemalar 

asosida  ish  ko’rsa,sujet  voqealar  tizimiga    e’tibor  qaratilsa,strukturalizmda  esa 

bunday ta’rif va tavsiflar yo’q.Bunda asosiy e’tibor matn mohiyatiga qaratiladi. 

---

5.Strukturalizmda  matn  bo`laklari  orasidagi  aloqa  bog`lanishlarga  asosiy  o`rin 

beriladi.Masalan,mashhur  yozuvchi  Chexov  yozganidek:  “Agar  asarda  bitta 

miltiqni  keltirdingmi u ,albatta ,hech bo`lmasa bir marta otilishi kerak”. 

6.An’anaviy adabiyotshunoslik asosiy e’tiborni muallifga qaratadi.Strukturalizm 

esa muallifni vaqtincha bo‘lsada unutib,matn bilan shug’ullanadi.Matn doirasida 

muallifga o‘rin yo‘q.Badiiy matinda muallif undagi obrazlardan biri sifatida 

qatnashadi.Roviy-hikoyachi sifatida ishtirok etadi.