Нормал физиология курсига кириш

Буйраклар фаолиятини текшириш усуллари. Буйраклар фаолиятини текшириш 
клиник ва тажриба усулларига бўлинади. Тажриба усуллари эса ўз навбатида ўткир ва 
сурункали усулларни ўз ичига олади. Ўткир тажрибалар кенг кўламда қўлланилмайди, 
чунки бу усул қатор камчиликлардан холи эмас. Энг аввало наркоз остида олиб борилиб, 
МНТ тормозланган ҳолда бўлади. Сурункали тажрибалар И.П.Павлов таклиф қилган 
сийдик пуфагига фистулалар қўйиш усули ѐрдамида янги поғонага кўтарилиб, табиий 
шароитда кечади. И.П.Павловнинг шогирдларидан Л.А.Орбели таклиф қилган усул, 
сийдик чиқарув йўлларини алоҳида-алоҳида қорин сохасига тикиб қўйиш усули ѐрдамида 
эса хар бир буйракнинг сийдик ажратиш механизмини ўрганиш мумкин. Бунда бир 
томонлама денервация қилинган ѐки бир буйрагини олиб ташлаш йўли билан сийдик 
ҳосил бўлишини ўрганилади.
Буйраклар фаолиятини ўрганишнинг асосий усулларидан бири бу микропункция ва 
микроперфузия усулларидир. Биринчи бўлиб Пенсилван Университетида А.Н.Ричардс 

---

131 
таклиф этган микропипетка ѐрдамида нафроннинг турли қисмларидан суюқликлар 
олиниб, нефроннинг турли қисмларини сийдик ҳосил бўлишидаги роли ўрганилади.
Инсон ва ҳайвонлар буйракларининг функционал ҳолатини ўрганиш учун, айрим 
моддаларни қонда ва сийдикдаги миқдорини аниқлаб, сийдик ҳосил бўлишининг асосий 
жараѐнлари тўғрисида миқдорий маълумот беради (тозаланиш коэфиценти). Бу усул 
клиникада кенг кўламда қўлланилмоқда.
Буйракларнинг физиологик фаол моддаларни синтез қилишини аниқлаш учун, 
артерия ва вена қон томирларидаги қон таркиби текширилиб, солиштириб кўрилади.
Электрон микроскопия, цитокимѐ, биохимик ва электрофизиологик усуллар 
ѐрдамида буйрак ҳужайраларининг ишлаш механизми, турли вазифаларни бажариши 
метаболитик вазифилари ҳамда каналчаларнинг турли қисмларини функционал аҳамияти 
ўрганилади.
Диурезни ўрганиш клиник текширишларининг асосийларидан ҳисобланади. 
Сийдикнинг таркиби, ундаги ферментларни, гормонларни ўрганиш хозирги куннинг 
асосий текшириш усулларидан бири ҳисобланади. ------------------------------ 
Нефрон ва унинг қон билан таъминланиши. Нефрон буйракларнинг морфо-
функционал бирлиги бўлиб ҳисобланади. Бу ерда сийдик ҳосил бўлади. Инсонни ҳар бир 
буйрагида ўртача 1-1,3 млн нефрон бўлади. Нефрон мураккаб тузилишга эга бўлиб, бир 
неча ўзаро туташган қисмлардан иборат. У капиллярлар тўрини тутган малпигий 
коптокчасидан бошланади. Коптокча ташқи томондан икки қаватли Шумляский-Баумен 
капсуласи билан қопланган (расм-атласдан). Капсуланинг ички қавати эпителиал 
ҳужайралардан иборат. Ташқи кавати эса кубсимон эпителиал ҳужайралар билан 
қопланган базал мембранадан иборат. 
Ташқи ва ички қаватлар оралиғида бўшлиқ бўлиб, нефроннинг проксимал қисми
бўшлиғига туташган. Нефроннинг бу сегментини ичидан қоплаган кўплаб 
микроворсинкалар бор. Проксимал қисм бурама, сўнгра тўғри қимлардан иборат. 
Проксимал сегментнинг давоми – Генле қовузлоғининг ингичка пастка тушувчи қисмига 
туташган бўлиб, эпителиал ҳужайралардан иборат. Пастга тушувчи қисми буйракнинг 
мағиз моддасига ўтиб 180 
0 
га бурилиб, йўғон юқорига кўтарилувчи қисм сифатида давом
этади. Генле қовузлоғини давоми дистал бурама найчага давом этиб, буйракнинг пўстлоқ 
моддасида йиғувчи найчаларга уланади. Йиғувчи найчалар пўстлоқ моддадан мағиз 
моддага ўтиб, чиқарув йўлларига қўшилади ва буйрак жомчаларига очилади. Буйрак 
жомчалари эса сийдик йўлларига улашиб, сийдик пуфагида тугалланади.
Инсон ва сут эмизувчи ҳайвонларда жойлашган жойига, нефроннинг узунлиги ва 
тузилишига, сийдик қўйилтириш даражасига қараб бир неча турдаги нефронлар
суперфициал, интракортикал, юкстамедуляр тафовут қилинади. 
Суперфициал нефронлар асосан пўстлоқ қисмида жойлашган. Юкстамедулляр