Anorganik kimyo fanidan majmua
269
H
2
SnO
3
+2NaOH+H
2
O=Na
2
[Sn(OH)
6
]
Qaynoq konsentrlangan kislotalar ta’sirida qalayning (1Y) tuzlari hosil bo’ladi.
Sn+4H
2
SO
4
=Sn(SO
4
)
2
+2SO
2
+4H
2
O
U amfoter xossaga egaligi tufayli ishqorlarda erib stannitlarga o’tadi.
Sn+2NaOH=Na
2
SnO
2
+H
2
Qalay
gidrid
SnH
4
(stannan) oson parchaladigan, juda zaharli gaz modda.
Qalayning ikkita oksidi bor
SnO
(qora rangli) va
SnO
2
(oq rangli).
SnCl
2
ikki
xildagi komplekslar hosil qiladi:
K[SnCl
3
], K
2
SnCl
4
]
.
SnO
va
Sn(OH)
2
amfoter tabiatli , ular oson gidroksistannatlar hosil qiladi:
Na
2
[Sn(OH)
4
].
SnCl
2
yoki
Na
2
[Sn(OH)
4
]
kuchli qaytaruvchilar hisoblanadi:
3Na
2
[Sn(OH)
4
]+2Bi(NO
3
)
3
+6NaOH=2Bi
↓
+3Na
2
[Sn(OH)
6
]+6NaNO
3
Qalay sulfid - qoramtir jigar rangli qattiq modda (
SnS
) ammoniy persulfidi bilan
SnS
2
( sariq tusli, qattiq modda) hosil qilishi va tiostannatlarga aylanishi mumkin:
SnS+(NH
4
)
2
S
2
=SnS
2
+(NH
4
)
2
S ; SnS
2
+(NH
4
)
2
S=(NH
4
)
2
SnS
3
Mana shunda sariq tusli “oltin hal” oltin rang bo’yoq hosil bo’ladi.
SnO
2
suvda erimaydi. Ishqorlar
bilan suyuqlantirilganda
K
2
SnO
3
,
K
4
SnO
4
birikmalarini hosil qiladi. Bu tuzlar suvda eriydi, lekin oson gidrolizlanadi.
Sn(II) va Sn(IV) juda ko’p komlekeslarga ega. SnCl
4
asosida SnCl
5
-
va
SnCl
6
2-
komlekslari kislotali muhitda hosil bo’ladi.Suvsiz erutuvchilarda SnCl
4
kuchli luis kislotalariga kiradi, uning cis-SnCl
4
(OPMe
3
)
2
turdagi komplekslari
olingan. Suvsiz erituvchilarda Sn(II) SnCl
3
-
hosil qilib u pyramidal tuzilishga ega
bo’lib juda faol electron juftga ega. Bu ion d- metal ionlariga electron donorlik
vazifasini bajaradi.Pt
3
Sn
8
Cl
20
ana shunday kompleksga misol bo’lib, u
trigonal
bipiramida tuzilishiga ega(11).
14.6-rasm SnO blokini hosil qilishda pyramidal SnO4 ni hosil qilishi.
Anorganik kimyo fanidan majmua
270
SnO
2
ishqorlarda eriydi va gidroksostannatlar hosil qiladi:
SnO
2
+2NaOH+2H
2
O=Na
2
[Sn(OH)
6
];
Sn(OH)
4
+2NaOH=Na
2
[Sn(OH)
6
]
Sn(OH)
4
–amfoter modda, lekin asos xossalari ustun turadi.
Agar
SnCl
4
ga
NH
4
OH
ta’sir ettirilsa
α
-qalay kislotasi hosil bo’ladi:
SnCl
4
+4NH
4
OH=H
2
SnO
3
+4NH
4
Cl+H
2
O
α
-qalay kislota ham kislotalarda va ham ishqorlarda eruvchan:
H
2
SnO
3
+2NaOH=Na
2
SnO
3
+2H
2
O
H
2
SnO
3
+4HCl=SnCl
4
+3H
2
O
SnCl
4
havoda tutaydigan suyuqlik (qayn. harorati 112
o
S). Qalayga xlor ta’sir
ettirilib olinadi. SnCl
4
oson gidrolizga uchraydi:
SnCl
4
+3H
2
O= H
2
SnO
3
+4HCl
SnCl
4
xlorid kislota bilan
H
2
[SnCl
6
]
geksaxlorstannat kislotani hosil qiladi:
SnCl
4
+2HCl=H
2
[SnCl
6
]
Bu
kislotaning
Na
2
[SnCl
6
]
va
(NH
4
)
2
[SnCl
6
]
kabi tuzlari ma’lum.
F-Sn-F zig-simon ikkiyadroli birikma (SnFMe
3
)
n
(22) polimer hosil bo’lishida
(Me
3
SiC)Ph
2
SnF monomer hisoblanadi.Organik kimyoda tetraalkil birikmalar
sintezida ular ko’p ishlatiladi. Shunga o’xshash birikmalar Pb(CH
3
)
3
Cl asosida
olingan Pb(Me
3
C
6
H
2
)
3
Cl brikmasidir(23).
Anorganik kimyo fanidan majmua
271
Qo’rg’oshin(Plumbum).
Eng ko’p tarqalgan galenit yoki qo’rg’oshin yaltirog’i
-
PbS
. Uning anglezit
PbSO
4
, krokoit
PbCrO
4
, serussit
PbCO
3
minerallari bor.
Sanoatda asosan
PbS
dan olinadi.
2PbS+3O
2
= 2PbO+2SO
2
PbO+C= Pb+CO
Kulrang tusli metall, 327
o
S da suyuqlanadi. Qo’rg’oshin
galogenlar,
oltingugurt, vodorod bilan hosil qilgan birikmalar kovalent tabiatga ega.
Suyultirilgan kislotalar qo’rgoshinga ta’sir etmaydi. Bu qorg’oshin xloridlari va
sulfatlarining eruvchanligi yomonligiga bog’liq.
Konsentrlangan sulfat kislotaga qo’rg’oshin ta’sir ettirilsa eriydigan tuzi
Pb(HSO
4
)
2
hosil bo’lshi bilan boradi. Qo’rg’oshinga suyultirilgan nitrat kislota
ta’sir ettirilsa
NO
, agar konsentrlangan nitrat kislota ta’sir ettirilsa
NO
2
hosil
bo’ladi:
3Pb+8HNO
3
=3Pb(NO
3
)
2
+2NO+4H
2
O
Qo’rg’oshin atsetatlarda yaxshi eriydi va qo’rg’oshin atsetatini hosil qiladi:
2Pb+4CH
3
COOH+O
2
= 2Pb(CH
3
COO)
2
+2H
2
O
Qaynoq ishqorlarda qo’rg’oshin yaxshi eriydi va gidroksiplumbatlarni hosil
qiladi:
Pb+2NaOH+2H
2
O=Na
2
[Pb(OH)
4
]+H
2
PbO
sariq tusli modda. Qo’rg’oshinni havoda qizdirish orqali olinadi.
Pb(OH)
2
oq tusli modda. Qo’rg’oshin galogenidlari:
PbF
2
, PbCl
2
, PbBr
2
, PbI
2
oz eriydi.
Pb(CH
3
COO)
2
shirin mazzali, “
qo’rg’oshin
shakari
“ deyiladi.
Pb(OH)
2
amfoter modda uning ishqorlarda erishidan gidroksiplumbitlar
olinadi:
Pb(OH)
2
+4NaOH=Na
4
[Pb(OH)
6
]
Agar u ishqorlarda suyuqlantirilsa plubitlar hosil bolishi kuzatiladi:
Pb(OH)
2
+2NaOH= Na
2
PbO
2
+2H
2
O
Pb(II) birikmalari. PbCl
2
, PbI
2
, PbSO
4
, PbS va Pb(CH
3
COO)
2
.
PbI
2
sariq rangli. Qaynoq suvda yaxshi eriydi. Qayta kristallansa oltinsimon
kristallar hosil qiladi.
PbSO
4
qo’rg’oshin(II) sulfati. Suvda erimaydi, lekin
ishqorlarning
konsentrlangan eritmasida plumbatlar hosil qilib eriydi. Undan bo’yoqlar
tayyorlanadi.
Pb(CH
3
COO)
2
qo’rg’oshin (II) atsetati. Qo’rg’oshinning suvda yaxshi
eriydigan tuzlaridan biri. “Qo’rg’oshin shakari” deyiladi. Tibbiyotda uzoq
bitmaydigan yaralarni davolashda qo’llaniladi.
Pb(IY) birikmalari.
PbO
2
qora qo’ng’ir rangli beqaror birikma.
PbO
2
ham
amfoter oksid uning kislotalik xossalari kuchliroq.
PbH
4
(plumban)
amalda
ajratib
olinmagan, beqaror birikma.
PbO
2
ishqorlar bilan suyuqlantirilsa plumbatlar hosil
bo’ladi:
Na
2
O+PbO
2
=Na
2
PbO
3
Qo’rg’oshin(IV) oksidining asoslik xossalari beqaror birikmalar hosil
bo’lganligi tufayli uncha ko’rinmaydi:
PbO
2
+4HCl=PbCl
2
+Cl
2
+2H
2
O
Anorganik kimyo fanidan majmua
272
Pb(IV) galogenidlaridan
PbF
4
(suyuql. harorati 600
o
S)
gina barqaror birikma
hisoblanadi. Bu birikmaning komplekslari ham ma’lum:
Do'stlaringiz bilan baham: 
