Nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo‘nalishi 202-guruh talabasi Zoologiya fanidan Kurs ishi mavzu: Beshiktervatarlar turkumi va vakillarining oziga xos tuzilishi, ko'payishi

Patmoʻylov empuza (Empusa pennicornis)

2.2. Beshiktervatarlarning tarqalishi va ahamiyati.
Beshiktervatarlar (Manteoptera yoki Mantodea) turkumi vakillari yirik, cho‘ziq va yassi gavdali bo‘ladi. Ular yirtqich hasharotlardan hisoblanadi. Bosh qismi uchburchak shaklda, juda harakatchan, boshi tanaga uzun bo‘yin orqali tutashgan. Ko‘zlari katta, boshning ikki yonboshga joylashgan (oddiy ko‘zlari ham bor). Mo‘ylovlari ipsimon, ayrim turlarida mo‘ylovlari patsimon yoki taroqsimon shaklda bo‘ladi. Qanotlari 2 juft bo‘lib, kuchsiz rivojlangan, shuning uchun ham ular yaxshi ucholmaydi. Ba’zi turlarida qanoti umuman bo‘lmaydi.

Oddiy Beshiktervatar (Mantis religiosa)
Beshiktervatarlar og‘iz organlari kemiruvchi tipda tuzilgan, pastga qarab o‘rnashgan old yеlkasi uzun va baquvvat. Ularning birinchi ko‘krak bo‘g‘imi uzayib, uzun bo‘yinni hosil qiladi. Oldingi oyoqlari tutish organiga aylangan, uning tishchalar bilan qoplangan o‘tkir qirrasi boldir qismidagi tarnovchaga kirib turadi. Oldingi oyoqlari uzun, kuchli, pixsimon va tikan kabi o‘simtalar bilan qoplangan. Son va boldirlari bukilganda ullar bir-biriga zichlanadi va tirik o‘ljani tutib turishga moslashgan. Qorin qismi oxirida bo‘g‘imdor sеrkilar, erkak zotlari va lichinkalarida (qorinning IX stеrnitida) esa grifyеlkalari bor.


Daraxt beshiktervatari (Hierodula temidentata)
Beshiktervatarlar o‘ljasini pistirmada turib poylaydi. Xavf tug‘ilganida oldingi oyoqlarini ko‘tarib olib, gavdasini sekin-asta ikki yon tomonga qimirlata boshlaydi. Shu sababli ular beshiktervatarlar deb atalgan.
Beshiktervatarlar tashqi muhitga yaxshi moslashgan, himoya rangi ularga o‘ljasini oson tutib olishga va dushmanlardan saqlanishga imkon beradi. Urg‘ochi beshiktervatarlar tuxumlarini to‘p-to‘p qilib, ko‘piksimon suyuqlikdan hosil bo‘ladigan pilla ichiga qo‘yadi.
Oddiy beshiktervatar (Mantis religiosa) qornining keyingi qismidan ajralib chiqayotgan ko‘pikdan tuxum xalta - ooteka hosil bo‘ladi. Bunday pillalar daraxtlar va butalarning eski shoxlariga yopishtirib qo‘yiladi. Bahorda ulardan lichinkalar chiqadi.
Beshiktervatarlar issiq o‘lkalarda tarqalgan, 2000 dan ortiq turi ma’lum, shulardan MDH da 20 ta turi uchraydi. Ko‘p turlari tropik iqlimda uchraydi. O‘rta Osiyo tog‘oldi hududlarida kalta qanot kulrang beshiktervatar (Bolivaria brachyptera), adirlarda yashil rangli oddiy beshiktervatar (Mantis religiosa), daraxt va butazorlarda daraxt beshiktervatari (Hierodula tenuidentata) uchraydi. Beshiktervatarlar turli zararkunanda hasharotlarni qiradi. Beshiktervatarlarning uzunligi 3-11 sm atrofida bo‘ladi. Lichinkasi va voyaga yetganlari har xil hasharotlar bilan oziqlanadi.