Kirisiw.
1. Karyera tusinigi.
Karyera
— fransuzcha (carirere) dan awdarma etilgende alǵa qaray tabıslı
jılısıw mánisin berip, búgingi kúnde social, xızmet, ilimiy hám iskerliginiń
basqa
túrlerinde hámel lawazımında tabıslı ósiw retinde túsiniledi. Karyera bir ǵana xızmet
wazıypası hám lawazımda ósiw mánisinde anlatilmaydi. Sonıń menen birge, aktyor
karyerasi, sportshı karyerasi, alım karyerasi hám taǵı basqalar ámeldegi bolıp , olar
álbette xızmet wazıypası yamasa lawazımda ósiw, degeni emes.
Zamanagóy menejmentte karyera eki kózqarastan bahalanadı.
Birinshiden,
karyera — insannıń ómiri dawamında iyeleytuǵın xızmet wazıypaları, lawazımları
kompleksi bolıp tabıladı. Bunı maqsetli karyera, dep te aytadi. Ekinshiden bolsa,
karyera — insannıń ómiri dawamında júz beretuǵın qádiriyatlar hám qızıǵıwshılıqlar
ózgeriwi bolıp tabıladı. Bunı sub'ektiv karyera, dep ataydı.
Áne sol eki kózqaras insan ılajı bolǵanınsha eń úlken tabısqa erisiw hám óz
iskerliginen qanigiw payda etiwi ushın arnawlı bir dárejede óz táǵdirin baqlaw, óz
múmkinshiliklerin basqarıw potencialına iye ekenligin tán alıw etedi.
Karyera, taǵı bul terminniń túp túsinigine muwapıq alǵa qaray tabıslı jılısıw
delingende tek xızmet wazıypası (lawazım) da ósiw emes, bálki kásiplik ósiwi de
anlanadi.
Menejmentte ámeliy karyera túsinigi qollanıladı. Ámeliy karyera — xızmetker
iskerliginiń qandayda bir salasında joqarıǵa koteriliwi, kónlikpeleri, qábileti, ilimiy
tájriybesi hám de iskerligi menen baylanıslı jagdayda xoshametlew muǵdarınıń
ózgeriwi, turmısda saylanǵan jolı boyınsha alǵa qaray háreketi, ataqlı bolıwı, maba
erisiwi bolıp tabıladı.
Ámeliy karyera xızmetkerdiń óz miynet iskerligi keleshegi tuwrısında sub'ektiv
oylaw, ózin kórinetuǵın qılıwdan qáliplese baslaydı. Bul xızmetkerdiń ishki kózqarası,
kárxana yamasa shólkemde óz ornın, mártebesin sub'ektiv oyda sawlelendiriwi bolıp
tabıladı. Gey birewler ushın miynet iskerligindegi tabıs (karyera) xızmet wazıyp aları
(lawazımlar) tekshelerinen joqarıǵa kóteriliw bolıp tabıladı. Basqalar ushın bolsa tabıs
— iyelep turǵan xızmet wazıypası (lawazım) da dóretiwshilik penen shuǵıllanıw,
kásip sheberligin asırıw bolıp tabıladı. Usınıń sebebinen ámeliy karyera túrleri kóp.
Lawazımda ósiw ushın ayırım xızmetkerler uzaq múddetli joba dúziwleri
múmkin. Lekin kópshilik bunday etpeydi. Sotsiologlar tárepinen ótkerilgen izertlewler
miynetke uqıplı xalıqtıń 70 procenti lawazımda ósiw ushın qandayda -bir rejege iye
emesligin kórsetken. Áne sol xalıqtıń 20 procenti óz kar yerasin anıq joybarla stirar
eken. Olar bilimlerdi jetilistiriw kurslarına qatnaydi, turdosh kásiplerdi iyeleyd i, shet
tillerin úyrenedi hám taǵı basqa.
Tek 10 procent xalıqǵana qashan, qanday etip, rejelegan lawazımdı iyelewin
bilar eken.
Karyera maqsetleri xızmetker jasına qaray hám de onıń ilimiy tájriybesi ósiwi
hám basqa sebeplerge kóre ózgeriwi menen baylanıslı túrde ózgeredi.
Kar yera
maqsetlerin qáliplestiriw turaqlı process esaplanadı.