Nizompv nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti bolalar psixologiyasini va uni


XV. Maktabga  psixologik tayyorgarlik



Download 4,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/196
Sana15.01.2022
Hajmi4,03 Mb.
#366205
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   196
Bog'liq
Bolalar psixologiyasi va uni o'qitish metodikasi

XV. Maktabga  psixologik tayyorgarlik.
XV. 1. Maktabga tayyorgarlik.
Maktabga  borish  bolalaming  hayotida  juda  katta  voqeadir. 
Maktab  hayoti  bolalarga  yangi  bir  dunyoni  ochib  beradi,  maktab 
davrida  bolalaming  asosiy  faoliyatlari  o ’zgaradi.  Endi  bolalaming
- 9 5 -


asosiy  faoliyatlari,  asosiy  vazifasi  va  ijtimoiy  burchi  o’qish  bo’lib 
qoladi.
6-7  yoshli  bolalar  uchun yangi  faoliyat  bo’lgan  o’qish ulardan 
yangi  sifat, yangi xususiyatlarga ega bo’lishlarini talab etadi.  O ’qish 
faoliyati  uchun  bolalarda  barqaror  diqqat,  o ’tkir  zehn,  mustaqillik, 
ishchanlik  va  batartiblik  xislatlari  bo’lishi  kerak.  Bog’chadan 
maktabga 
o ’tishlari 
natijasida 
kattalar 
bilan 
bo’lgan 
munosabatlarida  ham  birmuncha  o’zgarish  yuz  beradi.  Bolalaming 
maktabga  o’tishlari,  ulam ing  yaslidan  bog’chaga  o ’tishlariga 
qaraganda  murakkab  bosqichdir.  Shuni  ham  nazarda tutish  kerakki, 
bola  maktabga  o ’tishi  bilan  uning  ijtimoiy  holatida  ham  o ’zgarish 
ro’y  beradi.  Chunonchi  maktab  yoshiga  yaqinlashgan  bolalar 
bog’chada  “katta”  deb  hisoblanar  edilar.  Maktabga  o ’tgach,  ular 
yana “eng kichkinalar” qatoriga tushib qoladilar.
Bolalaming  maktabga  o ’tishlari  bilan  yuzaga  keladigan  ana 
shunday jiddiy o ’zgarishlami  nazarda tuib,  ulami maktabdagi yangi 
har tomonlama tayyorlash kerak.
Bolalar  bog’chasining  asosiy  vazifalaridan  biri  bolalarga  har 
tomonlama tarbiya  berib,  ulaming taraqqiyot  darajalarini  maktabda 
o’qiy oladigan qilishdan iboratdir. Bu esa, o ’z navbatida maktabdagi 
o’qitish  ishlari  bilan  bog’chadagi  ta ’lim-tarbiya  ishlari  o ’rtasida 
ma’lum izchillik bo’lishini talab qiladi.
Bog’chada 
bolalaming 
jism oniy 
jihatdan 
o’sishlariga 
qanchalik e ’tibor berilsa,  ulaming aqliy  va ahloqiy o ’sishlariga ham 
shunchalik  e’tibor  beriladi.  Ulaming  maktabga  chiqishlari  doimo 
nzarda  tutilib, 
o ’tkaziladigan 
turli 
didaktik  mashhulotlarda 
bolalaming  idroklari,  tasavvur  va  xotiralari,  hayol  hamda 
tafakurlari, irodalari sistemali tarzda taraqqiy ettirib boriladi.
Bolalami  maktabdagi  o ’qish  prosessiga tayyorlashda ulaming 
tunqini  o ’stirish, juda zarur  shartlardan biridir.  Shuning uchun katta 
guruh  bolalarini  maktabdagi  o’qishga tayyorlashda  o ’z  ona tillarini 
yaxshi  o ’rganishlariga,  ya’ni  so’z  boyligini  orttirishga,  to’g’ri 
talaffuz  va  to ’la  hamda  to’g’ri  jum la  tuza  olishlariga  ahamiyat 
berish  kerak.  Bolalaming  tashqi  olam  haqida  tasavvurlai ini 
kengaytirish,  boyitish  ishlari  ular  nutqini  o ’stirish  asosida  olib 
borilishi kerak.
Shu  yoshda  bolalarda  birmuncha  makon  tushunchalari  (uzoq, 
yaqin,  o ’ng,  chap,  katta,  kichik),  dumaloq  va  doira  haqidagi 
tushunchalar,  vaqt  (zamon,  bugun,  erta,  indin,  hozir)  haqida
-
9 6
-


tasavvur  va,  shuningdek,  ahloq  tushunchalari  (yaxshi,  yomon,  rost, 
yolg’on,  uyalish)  paydo  bo’iadi.  Bundan  tashqari,  bola  jimoniy 
jihatdan  ham  o ’sadi.  Uning  nerv  sistemasi,  miyasi,  muskullari, 
qo’llari  yanada  etiladi.  Bu  davrda  bolaning  xarakteri  va  o ’ziga  xos 
individual xususiyatlari ko’zga tashlana boshlaydi.
Shu  narsa  diqqatga  sazovorki,  hamma  bog’chalardagi  maktab 
yoshiga  to’lgan  bolalar  maktabdagi  o ’qishga  bab-baravar  tayyor 
bo’lavermaydilar.  Ayrim  bolalar maktabga kelgach,  yangi  sharoitga 
tez  kirishib  keta  olmaydiJar.  Ularda  o ’qish  uchun  qandaydir  bir 
xususiyat etishmayotgandek ko’rinadi.  Bu o ’rinda shunday bir savol 
tug’iladi,  Bolalami  qay  paytda  psixologik  jihatdan  maktabdagi 
o’qishga  tayyor  deb  hisoblash  mumkin.  Ayrim  psixologlaming 
flkricha,  bola  maktabda  o’qishi  uchun  atrofdagi  narsa  va 
hodisalarga  doir  anchagina  tasavvurlarga  ega  bo’lishi  hamda 
ma’lum darajada aqliy jihatdan o ’sgan  bo’lishi  lozim.  Biroq hayotda 
shunday  voqealar  uchraydiki,  anchagina  tasavvur  boyligiga  ega 
bo’lgan  va  hattoki  yozish  hamda  o ’qishni  biladigan  bolalar  ham 
maktabdagi  o’qishga  tayyor  bo’lmaydilar.  Ular  maktab  va 
o'qituvchining  talablarini  bajara 
olmaydilar.  Aksincha,  ayrim 
bolalar  etarli  tasavvur  boyligiga  ega  bo’lmasalar  ham,  maktabda 
o’qib keta oladilar. Lekin, bundan maktabdagi o ’qish prosessi uchun 
ma’lum  darajada  aqliy  jihatdan  o ’sgan  bo’lish  maktabda  dastlab 
o ’qib  ketish  uchun  eng  zarur  shartlardan  biridir.  Lekin  bu  bolaning 
o’qishga  tayyor  ekanligini  aniqlashdagi  hal  qiluvchi  faktor  emas, 
chunki bu erda yosh masalasi ham bor.  Boshqa bir olimlar, bolaning 
o ’qishga tayyor ekanini aniqlashdagi  asosiy narsa iroda sifatlarining 
etilganligidir,  deydilar.  Bu  fikr  bir  yoqlamalikka  yo’l  qo’yishdan 
boshqa narsa emas.
Yetti  yoshga  to’lish  davri  go’daklikning  tugalishi  davriga 
to’g’ri  keladi.  Xuddi  ana  shu  davrdan  boshlab  bolalarda  o ’z-o’zini 
anglash  tarkib  topa  boshlaydi.  Shuning  uchun  bolalarning  etti 
yoshga  to’lgan  davridan  boshlab  sistemali  suratda  o’qitishga  o ’tish 
maqsadga  muvofiqdir. 
K.D.Ushinskiyning  flkricha,  bolaning 
maktabdagi o ’qish faoliyatiga tayyorligi ayrim psixik prosesslaming 
taraqqiyot  darajasi  bilan  emas,  balki  bola  shaxsining  umumiy 
taraqqiyot darajasi bilan aniqlanadi.
Bolalarda  5-6  yoshdan  boshlab  shaxsiy  ong  tarkib  topa 
boshlaydi.  Bu  shunday  hollarda  ko’rinadiki,  bolalar  o ’zlari  yashab 
turgan  ijtimoiy  muhitdan  o ’z  o ’rinlarini  belgilashga,  kattadar  bilan
-  
97
  -


yanada  yaqinroq,  yanada  to’laroq  munosabatlar  sistemasini 
o ’rgatishga  intiladilar.  Katta  guruh  bolalari  maktabga  ztishdan 
ancha  ilgariyoq  maktab  haqida  orzu  qila  boshlaydilar.  Maktabning 
qanday  ekanini  kattalardan  tez-tez  surishtirib  turadilar.  Maktabga 
borish  vaqtlarini  aniq  bilishga  harakat 
qiladilar.  Agar  biror 
o ’rtoqlari  maktabga  o ’tib  ketsa,  juda  havaslari  kelib,  o ’zlari 
bog’chada qolganlaridan o ’skinib ketadilar.  Katta yoshdagi  bog’cha 
bolalarining 
maktabga 
intilishlari 
ijtimoiy 
munosabatlar 
sistemasidan  yangini  egallashga  bo’lgan  intilishlarining  konkret 
ifodasidir.
Shunday  qilib,  bolaning  maktabdagi  o ’qishga  tayyorligi 
shaxsning  ijtimoiy  yetuklik  bosqichlaridan  biridir.  Lekin  ijtimoiy 
taraqqiyotning  bunday  yetuklik  bosqichiga  bola  o ’z-o’zidan 
ko’tarilmaydi.  Uni  bu  bosqichga  bog’chadagi  va  oiladagi  butun 
ta’lim-tarbiya ishi ko’taradi.
Bola  yetti  yoshga  to’lganda jismoniy  jihatdan  ancha  o’sadi, 
o ’zini  idora  qilishga,  nojo’ya  xatti-harakatlardan  o ’zini  tiyishga, 
hulq-atvor  qoidalarini  o ’zlashtirishga  harakat qiladi.  U  o ’zini  eplay 
boshlaydi,  o ’z  kuchiga  yarasha  mehnat  qila  oladi,  masalan,  bolalar 
bog’chasida  navbatchilik  vazifasini  bemalol  uddalaydi,  jam oada 
yashashga  ko’nika  boshlaydi.  Bolaning  turmush  tajribasi  tobora 
ortadi,  ko’p  narsalaming  nomini  va  ulardan  qanday  foydalanishni 
biladi.  Xotirasi  va tasaw urlari  o ’sib,  ko’pgina  she’r  va hikoyalami 
yoddan  bilib  oladi.  Bolaning nutqi  m a’lum  darajada o ’sgan bo’Iadi, 
u o’z o’rtoqlari va kattalar bilan erkin suhbat qila oladi.
Yetti 
yoshli 
bolalaming 
xis-tuyg’ulari 
ancha 
o ’sadi. 
Xayrixohlik, rahmdillik, o’rtoqlik kabi xis-tuyg’ular mustaxkamlana 
boshlaydi.
Bu  davrda bolada turli  harakatlar  mustahkamlanadi,  u  qaychi, 
igna,  qalam  kabi  hurollardan  foydalanish  malakasini  egallay 
boshlaydi.  Biroq  bu davrda ham bolada hali beixtiyor aktivlik ancha 
ustun  turadi.  Shu  sababli  bolani  qiziqtiradigan  yoki  unga  kuchli 
ta’sir qiladigan  narsalar uning  diqqatini jalb  qiladi.  Bu yoshda ham 
o ’yin  judda  katta  rol  o’ynaydi.  O ’yin  jaraynida  bola  o’zini  idora 
qilishga,  o ’z  harakatlarini  o’yin  qoidalariga  bo’ysundirishga, 
javobgarlikka,  jam oa  manfaati  usutn  qo’yishga  odatlanadi.  Bu 
xislatlar  keyinchalik  o ’qish  mehnatiga  o ’tish  uchun  zarur  bo’lgan 
hislatlardir.  O ’yin  jaraynida  bolaning  aql-idroki,  zehn  va  boshqa 
psixik xususiyatlari  o’sadi.  Bular o ’z navbatida,  bolaning maktabda
-
9 8
-



Download 4,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   196




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish