Nizomiy nomli toshkent pedagogik universiteti

Mavzuning  dolzarbligi.  Ta`lim  sohasida  olib  borilayotgan  islohotlarning 

tub  mohiyati  ta`lim  mazmuni  va  shaklini  takomillashtirishga  qaratilgan.  Fan-

tehnika  taraqqiyoti,  jamiyatimizning  demokratlashuvi,  ahborot  miqyosining 

oshib borishi kabi omillar bolaning shahsiy hususiyatlariga, jumladan, idrok eta 

olish,  tasavvur  va  fikrlash,  aqliy  qobiliyatlarining  rivojlanishiga  olib  keldi. 

Bolaning  olamni  bilishga  bo’lgan  ehtiyoji  har  tomonlama  keskin  oshganligi 

hech kimga sir emas. 

Zamonaviy ta`lim oldida turgan eng muhim vazifa o’quvchi shahsining ilm  

olishga  bo’lgan  ehtiyojini  qondirishga  qaratilgan.  Biz  kimni  tarbiyalashimiz 

kerak?  -  degan  savol  zamonaviy  pedagogika,  didaktika,  fanlarini  o’qitish 

metodikalarining bosh masalasiga aylandi. 

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  «Tarixiy  hotirasiz  -  kelajak  yo’q» 

asarida  komil  inson  tushunchasiga  aniq  ta`rif  berdilar.  «Komil  inson  deganda 

biz,  eng  avvalo,  ongi  yuksak,  mustaqil  fikrlay  oladigan,  o’z  hulq  -  atvori  bilan 

o’zgalarga ibrat bo’la oladigan, bilimli, ma`rifatli kishilarni tushunamiz». Ta`lim 

tizimi  va  maktab  oldiga  maqsad  qilib  ya`ni,  komil  insonni  tarbiyalab  voyaga 

etkazish qo’yildi. Jamiyatning rivojlanib, takomillashib borishida, ijtimoiy muhit 

muhim  rol  o’ynaydi.  Insonlar  faoliyatining  to’la  qonli  amalga  oshishi  uchun 

ularga shart-sharoitlar yaratilib berilishi muhim masala hisoblanadi.  

      Bugungi  kunda  Respublikamizda  olib  borilayotgan  tub  islohotlar  jamiyat 

ravnaqiga qaratilgan bo’lib, ularda har bir fuqaroning jamiyatda o’z o’rni, qadri 

bo’lishiga alohida e`tibor berilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. 

Karimov  o’zining  har  chiqishida  inson  omiliga  to’xtalib,  alohida  unga  urg’u 

bermoqda va ayniqsa, yoshlar tarbiyasiga har birimizning ma`sul ekanligimizni 

qayta-qayta  o’z  ma`ruzalarida  aytib  o’tmoqda.    Shundan  kelib  chiqqan  holda, 

                                                 

1

 I.A.Karimov. ―Yuksak ma`naviyat – engilmas kuch‖. T.: 2008. ―Ma`naviyat‖. 

---

 

4 

boshlang’ich  sinf  o’qituvchilarini  ta`lim-tarbiya  jarayonlariga  tayyorlashda 

o’zgacha  bir  yondashuvni  amalga  oshirish  lozimligi  yuzaga  kelmoqda.  

    Bo’lajak  o’qituvchilarning  ma`naviy  saviyasini  va  bu  sohadagi  bilim, 

ko’nikma  va  malakasini  shakllantirish  hozirgi  kunning  eng  dolzarb 

masalalaridan  biri  ekanligi  aniq.  Bu  borada  talabalarning  ma`naviy  saviyasini 

aniqlash  ham  o’ziga  hos  bo’lgan  muammo  yechimini  topishni  talab  etadi.  Bu 

muammoning  yechimini  hal  qilishda  oquvchlar  ma`naviy  saviyasini  aniqlash 

maqsad  qilib  olingan  va  bu  jarayonni  amalga  oshirishda  ahborotli  ta`minotni 

ta`minlash  ham  ko’zda  tutilgan.  Bundan  ko’zlangan  maqsad  milliy  qadriyatlar 

tizimini 

talabalar 

ongiga 

singdirib, 

ularning  

ma`naviy 

tafakkurini 

kengaytirishdan  iboratdir.  Bu  borada  olib  borilgan  ilmiy  izlanishlarimiz 

natijalarining  ko’rsatishicha   ta`lim-tarbiya  jarayonini  muntazam  ravishda 

qadriyatlar  haqidagi  bilimlar  bilanhar  qachongidan  ham  boyitib,  ulardan 

bo’lajak  mutahassislarni  tayyorlashda  foydalanishning  optimal  variantlarni 

yaratish mumkinligini ko’rsatmoqda. 

 Buning uchun:  

   1. O’quvchilarning ma`naviy bilim doirasini boyitishga erishish; 

  2. O’quvchilarning milliy qadriyatlar to’g’risidagi bilimlarini yuksaltirish;  

   3.  O’quvchilar  tomonidan  milliy-ma`naviy  qadriyatlar  bo’yicha  nazariy 

bilimlarni o’zlashtirilganlik darajasini aniqlash va ularni boyitish;  

   4.  Milliy-ma`naviy  qadriyatlar  bo’yicha  shakllangan  bilimlarini  yoshlar  ongi 

va  qalbiga  etkazib  berishning  optimal  variantlarini  yaratish  va  shu  kabilarga 

erishish lozim bo’ladi. Bunda ulug’ ajdodlarimiz qoldirgan ma`naviy boyliklar, 

xalq  og’zaki ijodi - tarbiya o’chog’i uyg’unligiga mos ma`lumotlar, urf-odatlar, 

an`analarning  tarbiyaviy  ahamiyati,  kasbiy  mahorat  ko’nikmalari,  shaxsiy 

hayotga  tayyorlashning      mazmun-mohiyatlariga  alohida  e`tibor  qaratilmog’i 

lozim.Bunday  bosqichlarni  amalga  oshirishda  albatta  uning  ma`naviy-ma`rifiy 

asoslari muhim rol o’ynaydi.  

     Ayniqsa,  bizning  o’tmishimizga  tegishli  bo’lgan  boy  milliy  merosimiz 

namoyandalari  Al-Xorazmiy,  Abu  Rayhon  Beruniy,  At-Termiziy,  Abu  Nasr 

---

 

5 

Forobiy,  Abu  Ali  Ibn  Sino,  Ahmad  Farg’oniy,  Mirzo  Ulug’bek,  Abdurahmon 

Jomiy, Alisher Navoiy, Abulqosim Firdavsiy, Bobur, Nodira, Uvaysiy, Abdulla 

Qodiriy,  Cho’lpon,  Fitrat,  Zebuniso,  Al-Buhoriy,  Yusuf  Hamadoniy,  Ahmad 

Yassaviy,  Burg’oniddin  Al-Marg’iloniy,  G’ijduvoniy,  Zamahshariy,  Najmiddin 

Kubro,  Amir  Temur,Husayn  Boyqaro,  MirzoHumoyun,  Akbarshoh  kabi  buyuk 

insonlar  yashab  o’tgan  davrda  dunyoviy  va  diniy  bilimlar  bir-birini  boyitib 

borgan  sharoitda  taraqqiyot  yuksak  bosqichga  ko’tarildi.  SHubhasiz,  komil 

inson 

tarbiyasi 

ham 

ularning 

diqqat-e`tiborining 

markazida 

turgan 

muammolardan 

biri 

bo’lgan.  Demak,  mamlakatimiz  xalqlari  milliy 

qadriyatlarimizni 

ulug’lovchi  urf-odatlari  va  mafkurasidagi  ma`rifat 

tushunchasi, ilm va bilimga intilish hislati hullas, komil inson bo’lishga harakat 

qilish jarayoni bir necha ming  yillik tarixga ega. Yuqorida nomlari tilga olingan 

ulug’  bobolarimizning  yurt  tinchligi,  Vatan  taraqqiyoti  yo’nalishidagi,  xalq 

farovonligi haqidagi shuningdek, komil inson to’g’risidagi ta`limotlari, ularning 

yuksak  ma`naviyatli    kishilar  ekanligini  butun  dunyo  e`tirof  etayotgan  bir 

paytda,  biz  barkamol  avlod  tarbiyasiga  javobgar  ekanligimizni  his  etamiz. 

Xalqimiz    azal-azaldan  ta`lim-tarbiya  ishlariga  alohida  e`tibor  bilan  qaragan. 

Uni  faqat  shaxsiy,  hususiya  ish  sifatida  emas,  balki  butun  jamiyatga  dahldor 

bo’lgan  jiddiy  ijtimoiy    vazifa  sifatida  qadrlagan,  o’zidagi  bilim,  ko’nikma  va 

malakalarni  saqlash,  ko’paytirish,  qadrlay  bilishni,  ayni  paytda,  bularning 

barchasini  boshqalarga  etkazishni  ham  o’zi  uchun  odat  deb  bilgan.  Buni  biz 

uzoq  tariximizga  nazar  tashlab  yaqqol  bilishimiz  mumkin.  Metodika  tarixini 

bilish  esa  zamonaviy  ta`lim    tehnologiyalari    mohiyatini  teranroq  ilg’ash 

imkonini  beradi.  Zero,  «Modomiki,  o’z  tarixini  bilgan,  undan  ruhiy  quvvat 

oladigan  xalqni  engib  bo’lmas  ekan,  biz  haqqoniy  tariximizni  tiklashimiz, 

xalqimizni,  millatimizni    ana  shu  tarih  bilan  qurollantiri-shimiz  zarur.  Tarix 

bilan qurollantirish, yana bir bor qurollantirish zarur»

2

. 

                                                 

2

  Karimov  I.  Tarixiy  xotirasiz  kelajak  yo’q.  Tarixchi  olim  va  jurnalistlar  bilan  suhbat.  –  Biz  kelajagimizni  o’z 

qo’limiz bilan quramiz. T.7.- Toshkent, «O’zbekiston», 1999, 149-bet. 

---

 

6 

Buyuk 

tanqidchi 

V.G.Belinskiyning 

fikricha, 

«Go’zallikni 

hamma 

tushunavermaydi  va  tushunishi  shart  ham  emas.  Uni  faqat  ozchilik,  sara 

kishilargina  tushunadilar.  Kimki  tabiatan  ruhdan  yaralgan  bo’lsa,  u  ruhning 

tanaga  va  tana  qalbi  -  aqlga  muyassar  bo’lmagan  hamma    ne`matiga  dahldor. 

Aql  insonni  barcha  hayvonlardan    yuksakka            ko’taraveradi,  lekin        faqat   

idrokkina    insonni    barcha    narsadan    ustun      qiladi»

3

.    Ta`lim-tarbiya  bilan 

bog’liq  bo’lgan  dastlabki  qaydlar  Avesto  yodgorligidayoq  uchraydi.  Bevosita 

turkiy muhitda esa buni O’rhun-Enasoy yodgorliklaridagi ayrim manbalar orqali 

payqashimiz  qiyin  emas.  Ta`lim-tarbiya    Sharq  halqlari,  jumladan,  o’zbek    xalqi  

hayotida  xar  doim juda katta ijtimoiy - ma`naviy ahamiyatga ega bo’lgan. Xalqimizda 

«Dono topib  gapirar» degan  maqolning  mashhurligi bejiz emas.  Ammo  unga  amal 

qilish o’z-o’zicha yuzaga kelmaydi.  

Chiroyli,  o’rinli,  mantiqli  gapiirish  zarurati  barcha  kasblar  uchun  ham 

muhim.  Ammo  bu  o’qituvchilar  uchun  alohida  zaruratdir.  Zero,  o’qituvchining 

asosiy  ish  qurollaridan  biri  ham  so’zdir.  Ammo  bu  o’z-o’zicha  yuzaga  kelmaydi. 

Buning  uchun  juda  katta  mehnat  qilish  talab  etiladi.  Bu  mehnat  esa  uni  bilgan,  bu 

yo’ldagi  marra  va  manzilni  aniq  tvasavvur  etgan  shahs  –  ustoz-murabbiy  nazorati 

ostidagina tashkil etilshi kerak. 

«Avesto»  yodgorligidayoq  bola  tarbiyasiga,  demakki,  ta`lim-tarbiya 

jarayonlarigaga bo’lgan munosabat aks etgan o’rinlar mavjud. 

 Buyuk  mutafakkirlarimiz  Al-Xorazmiy,  Forobiy,  Beruniy,  Ibn  Sino-lar 

ta`lim-tarbiya, o’qituvchi hususida alohida to’htab o’tishgan. Ular insonning shahs 

sifatida  kamol  topishida  ilm  olishning,  ta`lim  va  tarbiyaning  ahamiyati  haqida 

o’zlarining qimmatli fikrlarini aytib o’tganlar. Ayni paytda ular bu borada faqat 

ustoz-murabbiylarning  emas,  balki  jamiyatning  har  bir  a`zosi  zimmasidagi 

vazifalarni  ham  chetlab  o’tishmagan.  O’zbekiston  Respublikasi  mustaqillikdan 

keyin  xukumatning  barcha  ichki  va  tashqi  siyosati,  islohotlarning  birinchi 

bosqichida  olib  borgan  olamshumul  siyosati  va  ikkinchi  bosqichda  amalga 

                                                 

3

 Belinskiy V.G. Adabiy orzular, - Toshkent-1977, 90-bet  

---

 

7 

oshirayotgan  tarixiy-umumbashariy  ishlari  tufayli  butun  dunyoga  tanildi  va  tan 

olindi. Bu o’zbek halqining milliy g’ururidir. 

Milliy  g’urur  haqida    fikr    yuritar    ekanmiz,  avvalo,  g’urur  nima? 

so’ngra  milliy  g’urur  mazmuni  qanday?  degan  savollarga  to’htalish  zarur. 

Chunki,    milliy  g’ururni  tarkib  toptirish  va  tarbiyalash  kabi  pedagogik-

psihologik    muammoni    hal  qilish    zikr    qilingan  so’z  va  so’z  birikmalari 

ma`nosi  bilan  bevosita   bog’liqdir. 

―G’urur  so’zi  –  faxr,  iftixor,  faxrlanish,  mag’rur,  quvonch,  quvonish 

kabi ma`nolarni anglatadi. Mumtoz  she`riyat va  nasrlarda, fahriya,  ballada va 

dostonlarda,  halq  og’zaki  ijodida  ham  yuqoridagi  so’zlar  ma`nodosh  (sinonim) 

ma`no-mazmunda foydalanilgan‖

1

. 

Ba`zan  g’urur  so’zi  kibrlanish,  kibru-havo,  gerdayish,  o’ziga  bino 

qo’yish,  manmanlik  singari  ma`nolarni  ham  anglatadi.  Biz  ijobiy  ma`nodagi 

g’urur haqida fikr yuritamiz. 

Milliy  g’urur  muayyan  millatning  tarixhiy  o’tmishidan,  bugungi 

taraqqiyotidan  milliy  qadriyatlaridan,  shu  makonda  yashayotgan  va  jahon 

miqyosida    tan  olingan  asrlar  osha  tan  olinib  kelinayotgan  fan,  ilm,  din, 

adabiyot, san`at va madaniyat yutuqlari va ularni yaratgan daholardan, qomusiy 

olimlardan halq qahramonlaridan va davlat arboblaridan obida va yodgorliklari, 

milliy  urf-odatlari-yu,  an`analaridan,  ona-Vatanidan,  dono  xalqidan,  Vatanning 

go’zal  o’tmishi  va  bugunidan,  milliy    xalq      qahramonlaridan  fahrlanish  va 

iftihor qilish tuyg’usidir. 

Milliy  g’urur  –  iftihor  xalqning  qudratini,  orzu  –  intilishlarini 

mujassamlashtiradigan  ulug’  kuchdir.  Milliy  g’urur  –  xalqning  el  –  yurtning 

ululigini,  hayotiyligi  va  xaqqoniyligi  bilan  ajralib  turadi.  Milliy  g’urur  xalqni 

xalq,    millatni    millat    qilib    ko’rsatadi.    O’zbekiston  mustaqilligi  tufayli  – 

o’zbek    xalqining    milliy  g’urur  tuyg’usi  butun  jahon  bo’ylab  qad  ko’tardi. 

Jahon  xalqlari  orasida  O’zbekiston eng yirik mamlakatlar qatoridan o’rin oldi. 

                                                 

1

 Mustaqillik izohli ilmiy - ommabop lug`at. Toshkent «SHarq» kontsern, 1998,143-b. 

 

---

 

8 

Endilikda  husni  bilan  go’zal,  mehri  bilan  sahovat,  mehnati  bilan  obod,  shon  – 

shuhrati bilan shavkatli bo’lgan o’zbek xalqini butun dunyo tan oldi. 

Ilmiy kuzatishlarimiz shuni ko’rsatdiki, boshlang’ich sinf o’quvchilarida 

milliy  g’urur  tuyg’ularini  shakllantirish  uchun  quyidagilarga  e`tibor  berish 

kerak: 

- o’quvchilarning har birini ruhiy-botiniy holatini yahshi bilish; 

-o’quvchi shahsiga nisbatan hurmat; 

-boshlang’ich  sinf  o’quvchilarining  ichki  dunyosi,  tavsifi,  qobiliyati  va 

o’z-o’ziga munosabatini o’rganish; 

Tadqiqotimiz  natijasida  boshlang’ich  sinf  o’quvchilarida  milliy  g’urur 

tuyg’ularini  shakllantirishning  asosiy  pedagogik-hususiyatlari  quyidagilardan 

iborat degan hulosaga kelindi: 

-umuminsoniy, milliy qadriyatlar; 

-ajdodlar tarihi va merosi; 

-milliy tarixiy qahramonlar hayoti va faoliyati; 

-adabiyot va san`at; 

-o’zbekona urf-odatlar va milliy an`analari; 

-xalq og’zaki ijodi; 

-burch va mas`uliyat; 

-muhabbat va hissiyot; 

-Vatan bilan fahrlanish. 

Milliy g’ururga ega bo’lgan kishi o’z qishloq, o’z tumani, o’z viloyatini 

jonu  tanidan  ortiq  sevadi.  Uning  ravnaqi  yo’lida  hizmat  qiladi.  O’z  xalqining 

tarixini yahshi biladi va u bilan fahrlanadi. Qadimiy obidalar, ajdodlar yaratgan 

boy moddiy va ma`naviy merosni ko’z qorachig’iday asraydi. 

Bugungi kun  mustaqilligini  mustahkamlash  barcha  fuqarolarning, shu 

jumladan,  yoshlarning  umuminsoniy  qadriyatlariga  sodiqligiga,  xalqimizning 

ma`naviy  merosini  o’rganish  va  rivojlantirishlariga,  insonning  o’z 

imkoniyatlarini  erkin  namoyon  qilishlariga  hamda  vatanparvarlik  hissiyoti  va 

tushunchasiga bog’liqdir. 

---

 

9 

Boshlang’ich 

sinf 

o’quvchilarida 

milliy 

g’urur 

tuyg’ularini 

shakllantirishda    Vatanimizning  tarixi  va  buguni  bilan  bog’liq  sermazmun 

voqea-hodisalar,  To’maris,  Jaloliddin  Manguberdi,  Amir  Temur  singari  milliy 

qahramonlarning  Vatan  ozodligi  yo’lidagi  mardona  kurashlarini  bugungi 

kunning    tarixiy  ishlari    bilan  ijtimoiy-pedagogik  jihatdan  tahlil  qilish,  milliy 

qadriyatlari, urf-odatlarni yoshlar ongiga mumtoz va zamonaviy bastakorlarning 

qo’shiqlari,  shuningdek  o’zbek  adabiyotining  taniqli  yozuvchi  va  shoirlarining 

asarlaridan foydalanish ijobiy samaralar beradi.  

Boshlang’ich 

sinf 

o’quvchilarida 

milliy 

g’urur 

tuyg’ularini 

shakllantirishda taniqli adib O’tkir Hoshimov milliy g’urur tushunchasining tub 

mohiyati hususida quyidagilarni yozadi: ―Milliy g’urur-millatchilik emas. Milliy 

g’ururi bor odam bag’ri keng bo’ladi. O’z millati bilan fahrlanadi, ammo o’zga 

millatni kamsitmaydi.  

Millatchilik  milliy  g’urur  emas.  Millatchining  fe`li  tor  bo’ladi.  Nuqul 

o’z millatini ulug’lab, o’zga millatni kamsitadi 

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy g’urur tuyg’ularini shakllantirish 

mavzusida olib borgan ilmiy tadqiqotimiz natijasida quyidagi hulosaga kelindi: 

-  boshlang’ich  sinf  o’quvchilarida  milliy  g’urur  tuyg’ularini 

shakllantirish dolzarb pedagogik muammodir: 

-  boshlang’ich  sinf  o’quvchilarida  milliy  g’urur  ruhida  tarbiyalash 

borasidagi  ilmiy,  pedagogik,  metodik  adabiyotlar  tahlili  shuni  ko’rsatdiki, 

boshlang’ich  sinf  o’quvchilarida  milliy  g’urur  ruhida  tarbiyalashga  doir 

pedagogik adabiyotlar  va tajribalar etarli emas;  

-  kuzatishlarimiz  shuni  ko’rsatadiki,  boshlang’ich  sinf  o’quvchilarida 

milliy 

g’urur 

ruhida 

tarbiyalashda 

odobnoma, 

o’qish, 

tabiatshunoslik,atrofimizdagi  olam  darslarining  imkoniyatlari  keng.  Lekin 

ko’pgina maktablarda bu darslar oddiy shaklda o’tilganligi sababli milliy g’urur, 

milliy iftihor kabi tushunchalar o’quvchilarda tor doirada shakllanmoqda; 

---

 

10 

-  biz  o’tkazgan  tajriba  sinflarimizda  har  bir  mavzuning  hususiyatiga 

ko’ra  dars  turi  aniqlandi,  oldindan  darsning  loyihasi  tuzildi,  ish  usuli  va 

ko’rgazmalari aniqlandi.  

-  ijodkor  o’qituvchilar  darslarida  tehnologik  vositalardan:  vidio, 

multfilm, rasm, jonli so’zdan ifodalanib, o’quvchilar mustaqil fikrlashga hamda 

milliy  g’urur,  milliy  iftihor  tushunchalari  mohiyatini  chuqurroq  anglashga 

urinayaptilar; 

-  darslarni  pedagogik  tehnologiya  asosida  tashkil  etish  ko’p  jihatdan 

o’qituvchining pedagogik mahorati va odobiga bog’liqdir. 

Milliy  g’urur  ruhida  tarbiyalashda  pedagogik  tehnologiyalardan 

foydalanish,  biz  pedagoglar  oldida  turgan  asosiy,  dolzarb  vazifadir.  Bu  yo’lda 

boy milliy merosimizdan foydalanishimiz lozim. 

Yuqoridagi  fikrlardan  kelib  chiqan  holda  o’quvchilarni  milliy 

ma`naviyatimizning  asosi  bo’lgan    milliy  mafkura  va    g’oyalar  asosida 

tarbiyalashmiz  bugungi  kuning  dolzarb  muommalaridan  biridir    shu  maqsada 

kelib  chiqqan  holda    bituruv  malakaviy  ishning  mavzusini  ―Milliy  g’oya