|
2-bob.Boshlang’ich sinf o’quvchilarni milliy g’oya ruhida tarbiyalashning
shakl va metodlari.
2.1 Boshlang’ich sinf o’quvchisini milliy g’oya ruhida tarbiyalashning
mezonlari.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro’yobga chiqarishning birinchi
bosqichi (1997—2001)da ta`lim oluvchilarning madaniy va ma`naviy-ahloqiy
saviyasi sifatiga ko’yiladigan zarur talablarni belgilab beruvchi davlat ta`lim
standartlarini yaratish va joriy qilish ko’zda tutildi. Bu — bevosita yangi
fazilatlar, yangi mezonlar, yangi talablar masalasi demakdir.
Tabiat va jamiyatda har bir predmet, hodisa muayyan ilmiy ta`rifga ega.
Huddi shuningdek, milliy istiqloliy fazilatlarning ham muayyan ta`rifini
anglamay turib, ularni shakllantirishga kirishishning samarasi bo’lmaydi. SHu
bois milliy-tarbiyaviy fazilatlarning lug’aviy, etimologik mazmunlaridan kelib
chiquvchi pedagogik ta`rifni aniqlanishi lozim.
Tarbiya nazariyasida yangi tushunchalarning paydo bo’lishi ijtimoiy,
madaniy, siyosiy, mafkuraviy hayotda ro’y bergan o’zgarishlar bilan
belgilanadi.
Milliy mustakillik pedagogika - tarbiya haqidagi fanda ham keskin islohotlar
zaruratini paydo qildi. Bu esa, o’z navbatida, sovet tarbiya nazariyasida
o’rganilmagan «o’quvchining milliy g’ururi», «o’zbekiston o’quvchisining
vatanparvarligi», «o’quvchining milliy odobi», «o’quvchi milliy vijdoni»,
«o’quvchining millatlararo muloqot madaniyati», «o’quvchining milliy
mafkuraviy ongliligi» kabi fazilat mezonlarini ilmiy asoslashni talab qiladi. Zero
bu:
- zamonaviy pedagogika fanining modellashtirish usulini samarali qo’llash;
-tarbiya uslubiyati, tehnologiyasi bo’yicha pedagogika qo’lga kiritgan ilmiy
yutuqlardan foydalanish;
49
-jahon tarbiyaviy tajribalari namunalariga asoslanish;
- milliy tarbiyaviy fazilatlarning O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li
talablaridan kelib chiqib belgilash;
- mezonlar mazmunida milliylik, ajdodlarga, za-mondoshlarga hurmat,
madaniy vorislik tamoyillarini saqlash, rag’batlantirish;
- sistemalilik, komplekslilik, yahlitlik, funktsionallik, shahsiy hususiyatlarga
asoslanuvchi yondashuvlar uygunligiga erishish uchun imkon yaratadi.
O’quvchining o’z faoliyatida, tuyg’u-hissiyoti va boshqalarga qiladigan
munosabatida namoyon bo’ladigan sifatlari, hislatlari uning hayotda ko’zlagan
maqsadlari, niyatiga qarab yo ijobiy, yo salbiy mazmun kasb etadi. SHu sababli
milliy tarbiyalanganlik mezonlarini belgilashda o’quvchilar hulq-atvori,
niyatining ijtimoiy-ma`naviy yo’naltirilganligiga e`tibor berildi.
Milliy tarbiyalanganlik mezonlari o’quvchi shahsi-ning milliy hususiyatga
bevosita aloqador bo’lgan fazi-latlari va uning o’zaro aloqadorligi (milliy-
madaniy determinizm) tamoyilidan kelib chiqib asoslandi. Buni quyidagicha
sharhlash mumkin. O’quvchining «milliy g’ururi», «milliy odobi», «milliy
mafkuraviy ongliligi», «Millatlararo muloqot madaniyati» tushunchalari milliy
o’zakka ega. Ya`ni, qandaydir mavhum «g’urur», «mafkura», «odob»,
«muloqot madaniyati» emas, balki muayyan hususiyatga egaligi z`tirof etiladi.
Ushbu fazilatlardagi milliylik o’quvchining milliy o’zligini anglash jarayoni
bilan bevosita bog’lanadi. Natijada, yosh avlodning milliy tuyg’usi stihiyali
emas, balki milliy istiqlol maqsadlariga, yaratuvchilik maksadlariga
yo’naltiriladi, xizmat qildiriladi. Bu- milliy g’ururni millatchilikdan,
mahalliychilikdan, o’z xalqiga befarqlikdan, manqurtlikdlan himoya qiladi.
Ushbu hulosa keyinchalik xalq ta`limini isloh qilish-ga qaratilgan muayyan
hujjatlarda o’z ifodasini topdi. Ana shu istiqloliy buyurtmadan kelib chiqib, o’quvchi
milliy vijdoniiing pedagogik mohiyati asoslandi. Bunda vijdon falsafiy
tushunchasining pedagogik talqinidan kelib chiqildi. Milliy vijdon universal vijdon-
ning hususiy ko’rinishi bo’lganligi bois, milliy tuyg’uga borliq vaziyatlarda namoyon
bo’ladi. O’quvchining (yoshiga mos ravishda) millat oldadagi ma`naviy mas`uliyatna
50
his etishi, millat manfaati yo’lida ijobiy hatgi-harakatlar qilib, millat vorisi sifatida o’z
faoliyatiga baho berishi; o’z millati tarixi, hozirgi va buyuk istiqboli tug’risida
qayg’urishi; o’zining millat uchun foyda kelti-rayotganidan mamnuniyat his kilishi;
O’zbekistonga muhabbati, millatlararo muloqot madaniyati, milliy odobi, milliy
g’ururi, milliy mafkuraviy ongi doimo va hamma joyda, muayyan vaziyatlarla
namoyon bo’lishida vijdon harakatlantiruvchi kuch vazifasini o’taydi.
Milliy g’ypyp - o’quvchinipg yoshiga mos ravishda o’z xal-qiiing qadr-
qimmatnni bilishi, izzatlashi, uning mada-niyat, ma`naviyat, iqtisodiyotda qo’lga
kiritgan yutuqlari, boy merosini bilishi va ana shu yuksak milliymadaniy yutuqlarga
mos bo’lishga, ularni boyitishga intilishini o’z ichiga oladi. Biroq milliy g’urur
stihiyali rivojlanib, o’z-o’ziga tanqidiy qarashdan ajrab qolsa, yosh insonda o’z
millatini boshkalardan ustun qo’yshi, milliy manmanchilik kabi salbiy hususiytlarii
paydo qilishi mumkin. Shuning uchun ham milliy g’ururni mahsus, ya`ni yaratuvchan
maqsadlarga qaratib, tanqidiylikni kamtarlik billan uyrunlashtirgan holda shakllantirish
lozim.
O’zbekiston vatanparvarligi — O’zbekistonni yagona Vatan sifatida bilish
va sevish: uning manfaatlarini himoya qilishga tayyorlik, O’zbekiston tarixini,
madaniy merosini hurmat qilish, unga qiziqish, istiqlolga sadoqat,
O’zbekistonning kelajagi buyukligiga ishonch, respublika manfaatlarini shahsiy,
guruhiy, mahalliy, hududiy manfaatlardan ustunligini anglash va namoyon qilish
demakdir.
Millatlararo muloqot madaniyati o’quvchining milliy va va baynalminal
ongining uyg’unlik darajasi bo’lib, boshqa millat bolalari, ularning madaniyati
bilan bevosita yoki bilvosita muloqotda aniq namoyon bo’ladi. Bu fazilat boshqa
millatlarning an`analari, tili, milliy tuyg’ulariga, qadriyatlariga samimiy hurmat,
e`zozli munosabatda ko’zga tashlanadi. Milliy vijdoniylik o’quvchi hatti-
harakatlarining o’zi tomonidan ichki nazorat qilinishi, muayyan vaziyatda o’z
burch va huquqlarini o’zi belgilab, o’zi bajarishga shahsiy mas`uliyat tuyg’usi,
milliy g’ypyp, millatlararo muloqot madaniyati, O’zbekiston vataiparvarligi
milliy odob, milliy-mafkuraviy onglilikni talab qiluvchi vaziyatlarda bilim, so’z
51
va ish birligini ta`minlovchi ichki ma`naviy nazoratchidir.Milliy mafkuraviy
onglilik o’quvchining yoshiga mos ravishda uning tafakkurida, hatti-
harakatlarida, hayotiy maqsadida, munosabatlarida milliy istiqlol mafkurasi
talablariga moslik, faollik darajasini ko’rsatadi o’quvchilarning milliy
tarbiyalanganlik mezonlari
1-bosqich (1-4-siiflar)
Do'stlaringiz bilan baham: | 
