Nizomiy nomidagi toshkent davlat

 1

 

Gomologik qatori. 

CH

2

O; H-CH=O          Chumoli aldegid, formaldegid, metanal 

C

2

H

4

O; CH

3

-CH=O     Sirka aldegid, atsetaldegid, etanal 

C

3

H

6

O; C

2

H

5

 -CH=O   Propion aldegid, propilaldegid, propanal 

C

4

H

8

O; C

3

H

7

-CH=O    Moy aldegid, butil aldegid, butanal 

                                                           

1

 Asqarov I.R. Organik  kimyo T.: “O’qituvchi” 2011. 

 

---

 

 

18 

 

C

5

H

10

O; C

4

H

9

-CH=O   Valerian aldegid, pentilaldegid,pentanal 

C

6

H

12

O;  C

5

H

11

-CH=O Kapron aldegid, geksilaldegid, geksanal 

C

7

H

14

O; C

6

H

13

-CH=O  Enant aldegid, geptilaldegi, geptanal 

C

8

H

16

O; C

7

H

15

-CH=O  Oktil aldegid, oktanal 

C

9

H

18

O; C

8

H

17

-CH=O  Nonil aldegid,nonanal 

C

10

H

20

O; C

9

H

19

-CH=O Detsil aldegid, dakanal 

Nomenklaturasi.  “Aldegid”  so’zi  bu  turdagi  birikmalar  olishning  umumiy 

usulidan  kelib  chiqqan  bo’lib,  aldegidlarning  degidrogenlangan  spirt,  yani, 

vodorodi  tortib  olinadigan  spirt  mahsuloti  sifatida  qaraladi.  Ikkita  lotincha  so’z 

Alcohol  dehydrogenatus  (Degidrogenlanganspirt)  so’zlarining  qisqartmasidan 

aldegid so’zi kelib chiqqan. Aldegidlar quyidagicha nomlanadi: 

1. 

Tarixiy  nomenklatura  bo’yicha  alegidlar  nomlanganda  ular  oksidlanganda 

hosil  bo’ladigan  karbon  kislotalar  nomi  bilan  ataladi,  masalan:  chumoli 

aldegid,sirka aldegid.

1

 

2. 

Ratsional  nomenklaturaga,  asosan,  aldegidlar  nomlari  radikallar  nomiga 

aldegid so’zi qo’shib hosil qilinadi, masalan: metal aldegid, etil aldegid. 

3. 

Xalqaro  nomenklaturaga  ko’ra  aldegidlarning  nomlari  tegishli  to’yingan 

uglevodorodlar  nomiga  –al  qo’shimchasi  qo’shish  yo’li  bilan  hosil  qilinadi, 

masalan, etanal. 

Murakkab  hollarda  esa  aldegid guruhi  tutgan  asosiy  uzun  zanjir topiladi va 

raqamlanadi.  Raqamlash  doimo  karbonil  guruhi  uglevodorodidan  boshlanadi. 

Radikal  birikkan  uglevodorod  atomining  holati  ko’rsatiladi,  radikal  hamda  asosiy 

zanjir nomi aytiladi, masalan: 

4                       3                     2                      1 

      butanal-1 

Molekulasida ikkita aldegid gruppa bo’lgan aldegidlar –diallar deyiladi. Masalan: 

                                                           

1

  Masharipov    S.S.,  Tirkashev  I.  Kimyo,  Akademik  litsey  va  kasb-hunar  kollejlari  uchun,  Toshkent 

“O`qituvchi nashriot” -2005, - 320 

 

---