Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedogogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

 Metallarning standart elektrod potensiyallari qatori 

Agar metall oʻzinig tuzi eritmasiga tushirilgan boʻlsa, qattiq modda bilan 

suyuqlik chegarasida uch xil holat kuzatiladi. Metall eritmaga ion holatida oʻtib, 
plastinka manfiy zaryadlanishi, suyuqlik esa musbat zaryadlanishi amalga oshadi. 
Bunday holat faol metallar bilan kuzatiladi. Metall va suyuqlik chegarasida qoʻsh 
elektr qavat hosil boʻlishi mumkin. Umuman bu jarayonlar muvozanatda sodir 
boʻladi.
Aksincha agar metall passiv boʻlsa, metallning sirtiga kationlar choʻkadi va 
metalldan ekektronlar olinishi hisobiga qattiq faza musbat zaryadlanadi. Anionlar 
hisobiga suyuqlik manfiy zaryadlanishi mumkin. Ba’zan metall inert boʻlib metall 
bilan suyuqlik chegarasida qoʻsh elektr qavat yuzaga kelmasligi ehtimolli ham bor. 
Agar shu tartibda oʻzgarishga uchragan ikki metallni bir-biriga bogʻlansa va ularni 
suyuqliklari ham maxsus kaliy xloridli naylar bilan tutashtirilsa elektronlarning 
tartibli harakati kuzatiladi va zanjirda elektr toki paydo boʻladi. Kimyoviy reaksiya 
asosida zanjirda elektr toki hosil qiladigan tizimlar galvanik elementlar deyiladi.
Ana shunday galvanik element sxemasi va koʻrinishi 3-rasm da keltirilgan 
Agar jarayon qaytar boʻlsa, ikkita elektrod potensiallarining farqi zanjirning 
elektr yurituvchi kuchiga teng boʻladi. Bu yerda mis va rux elektrodlaridan iborat 
galvanik zanjir tuzilgan. Bu elementning elektr yurituvchi kuchi alohida elektrodlar 
potensiallarining ayirmasiga teng. 

---

14 
1-jadval . Metallarning elektrod potensiallarining qiymati.
qaytaruvchilik oksidlovchilar
Fe 
Ni 
Sn 
Pb 
H2 
Cu 
Ag
Hg 
Au 
Fe
2+ 
Ni
2+ 
Sn
2+ 
Pb
2+ 
H
+ 
Cu
2+ 
Ag
+ 
Hg
2+ 
Au
3+ 
-0.44 
-0.25 
-0.14 
-0.13 
0.00 
+0,34 
+0,8 
+0,85
+1,50 
Bu yerdagi elektrodlar potensiallari farqi ayni galvanik elementning elektr 
yurituvchi kuchini aniqlashga imkon beradi. Hozirgi paytda koʻp metallarning oʻzini 
tuzlari eritmasiga botirilganda elektrod potensiallari qiymati aniqlangan.
Tajribalarda metallarning potensiali (1-jadval) standart, yani potensiali 
ma’lum elektrodlarga (vodorod, kalomel) nisbatan aniqlanadi. Standart 
elektrodlardan biri normal vodorod elektrodi (4-rasm) hisoblanadi. Bu elektrodda 
platinalangan platina vodorod ionlari konsentratsiyasi birga teng bo ʻ lgan va 101,3 
kPa bosimda vodorod gazi yuborib turiladigan elektroddan iborat. Bunday 
elektrodning potensiali nolga teng . Bu elekrod va sinaladigan elektrodlardan zanjir 
tuzilib, tajribada avval elementning elektr yurituvchi kuchi va soʻngra elekrodning 
potensiali aniqlanish mumkin.
Li 
Cs 
K 
Ca 
Na 
Mg 
Al 
Mn 
Zn 
Cr 
Li
+ 
Cs
+ 
K
+ 
Ca
2+ 
Na
+ 
Mg
2+ 
Al
3+ 
Mn
2+ 
Zn
2+ 
Cr
3+ 
-3,04 -3,01 
-2,92 
-2,87 
-2,71 
-2,37 
-1,68 
-1,18 
-0,76 
-0,74

---

15 
2-rasm. Mis va ruxdan iborat galvanik zanjirda ionlarning harakatlanishi. 
3-rasm. Vodorod elektrodining ko’rinishi
4-rasm. Noma’lum elektrodlar potensialini oʻlchash uchun ishlatiladigan 
elektrodlar zanjirini koʻrinishi. 

---

16 
4 - rasmda potensiali aniqlanishi kerak boʻlgan elektrod (1) va vodorod
elektroddan (3) zanjir tuzilib avval ularning elektr yurituvchi kuchi va soʻngra 
elektrod potensiali aniqlanish sxemasi koʻrsatilgan. Hosil boʻlgan zanjirdagi tok (2) 
voltmetr bilan oʻlchanishi mumkin.