PREDIKATIVLIK VA MODALLIK
Predikativlik va modallik o'zaro chambarchas bog'langan hodisalardir. Shuning
uchun ham lingvistika tarixida bu ikki hodisaning o'zaro munosabatiga bag'ishlangan
juda ko'p asarlar bor. Shunga qaramay, bu ikki hodisaning tutash nuqtalari
nimalardan iborat va kaysi xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi, degan savollar
hamon aniq javobini topgani yo'q. Ba'zan predikativlikni modallik bilan tenglashtirish
hollari ham uchraydi. Har ikkisining ham gap mazmunining ob'ektiv reallikka
munosabatini ifodalashi ta'kidlanadi (V. V. Vinogradov) .
Gapni gap qilib turgan eng asosiy belgi nima, degan savolga ham ba'zilar
modallik, deb javob beradilar .
Modallik va predikativlik haqida gap qetganda ba'zan modallikning
predikativlikka nisbatan juda keng tushuncha ekanligi , ba'zan esa modallik
predikativlikning uzviy bir qismi ekanligi ta'kidlanadi . V.V. Vinogradov bir o'rinda
predikativlik bilan modallikni tenglashtirib, "...predikativlik kategoriyasining to'g'ri,
doimiy va bevosita ifodala-modalanishi gap modalligidir",- deydi , ikkinchi o'rinda
modallikni predikativlikning bir komponenti sifatida qaraydi . N Ye.Petrov modallik
va predikativlikning ma'lum chegarasini belgilash uchun predikativlikni logik-
sintaktik kategoriya sifatida til sathi bnrligi, modallikni esa kommunikativ-sintaktik
kategoriya sifatida nutq sathi birligi tarzida qarash lozim, - deydi .Ammo bu bilan
ularning farqi aniq ochilmaydi. Chunki modallikning bir turi til sathiga ham oiddir.
Semantik planda modallik kategoriyasi uchun birlashtiruvchi belgi vazifasini
bajaruvchi sub'ektivlik (so'zlozchi nuqtai nazari) predikativlik kategoriyasi bilan
modallik kategoriyasi o'rtasida farqlovchi belgi vazifasini o'tishi mumkin.
Birinchidan, modallik predikativlikka nisbatan, darhaqiqat, keng tushuncha. Chunki
predikativlik faqat gap sathi uchun xarakterli bo'lsa, modallik gap bo'lmagan
57
qurilmalar (masalan, so'z birikmasi) uchun ham xosdir . Shuning uchun ham V.G.
Admoni modallikni ikkiga- gapga xos bo'lgan modallik, so'z birikmasiga xos
modallikka bo'linadi
Ikkinchidan, gap sathida qaralayotgan modallik predikativlikning tarkibiy
elementidir. Predikativk gap orqali ifodalanayotgan axborotning ob'ektiv reallikka
munosabatini umumiy tarzda bildirsa, modallik gap mazmunining so'zlovchi nuqtai
nazaridan ab'ektiv borliqqa munosabatini yoki so'zlovchining gap mazmuniga
munosabatini bildiradi. munosabatini yoki. Har ikki tipdagi modallikda ham
sub'ektivlik belgisi alohida o'rin tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |