Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetining fizika-matematika fakulteti fizika-astronomiya yo`nalishi 202 guruh talabasi saxobiddinov nuriddinning o`zbek tilining sohalarda o`qitilishi fanidan mustaqil ishi

Demak, “atama” so’zini “termin” tushunchasi ma’nosida qo’llaganimizda, uni umuman narsapredmetlar, voqea-hodisalarning nomi sifatida emas, balki aniq bir ilmiy tushunchani ifodalaydigan va ma’lum bir fan sohasiga tegishli bo’lgan birliklarni anglashimiz lozim

• Demak, “atama” so’zini “termin” tushunchasi ma’nosida qo’llaganimizda, uni umuman narsapredmetlar, voqea-hodisalarning nomi sifatida emas, balki aniq bir ilmiy tushunchani ifodalaydigan va ma’lum bir fan sohasiga tegishli bo’lgan birliklarni anglashimiz lozim
• Atamalarning son jihatdan ko’pchilikni tashkil etishi ularni mavzuiy guruhlarga bo’lib o’rganishni taqozo qiladi. Atamalarni dastlab ikki katta guruhga ajratish to’g’ri bo’ladi:
• Umumiylik xususiyatiga ega bo’lgan atamalar.
• Xususiylik xususiyatiga ega bo’lgan atamalar.
• Umumiy atamalar sirasiga bir terminologik tizimning barcha yo’nalishlari uchun tushunarli bo’lgan atamalar kiradi. Masalan, sportdagi musobaqa, sovrin, sovrindor, yutuq, g’alaba, birinchilik, chempionat, atamalarini sportning barcha turlarida bemalol qo’llash mumkin. Fizikaga oid issiqlik, temperature, jism, elektr, magnit, gaz, harakat, energiya, maydon singari atamalar haqida ham shu gaplarni aytish mumkin.

Xususiy atamalar esa faqatgina bitta mavzuiy guruh doirasida amal qiladi. Masalan, yuqorida keltirilgan fizikaga oid atamalar uning barcha sohalarida qo’llanilishi mumkin bo’lgani holda, gravitatsiya, diod, termoster, kondensatsiya, kapillyar hodisalar singari atamalar yoki kimyoga oid gidroksid, oksid, sulfat kislotasi, xlorid kislotasi kabi atamalar tor ixtisos doirasida qo’llaniladi. Bunday holatni fanlarning barcha yo’nalishlari va sohalarida kuzatish mumkin.

• Xususiy atamalar esa faqatgina bitta mavzuiy guruh doirasida amal qiladi. Masalan, yuqorida keltirilgan fizikaga oid atamalar uning barcha sohalarida qo’llanilishi mumkin bo’lgani holda, gravitatsiya, diod, termoster, kondensatsiya, kapillyar hodisalar singari atamalar yoki kimyoga oid gidroksid, oksid, sulfat kislotasi, xlorid kislotasi kabi atamalar tor ixtisos doirasida qo’llaniladi. Bunday holatni fanlarning barcha yo’nalishlari va sohalarida kuzatish mumkin.
• Dunyoda chetdan so’z o’zlashtirmagan birorta ham til yo’q, degan qarash uning terminologiyasiga ham to’g’ri keladi. “Hamma tillarda ham yangi tushunchani ifodalash uchun yo boshqa tildan tayyor termin qabul qilinadi, yo shu tilning o’zida mavjud bo’lgan so’z yoki termindan foydalaniladi, yo bo’lmasa yangi termin yasaladi” deb yozadi ingliz tilshunoslaridan biri. Terminologiya hajmi va ko’lami jihatidan tilshunoslikning katta bo’limi yoki qismi bo’lganligi uchun ham uni tadqiq qilish tadqiqotchidan katta ma’suliyat e’tabor talab etadi. Umuman olib qaraganda, terminologiya tilshunoslikka aloqador bo’lgan bo’lim balki, uni deyarli barcha sohalarda uchratish mumkin. Faqat u barcha sohalarda turlcha talqin etiladi yoki talqin etilmaydi. Dastlab, terminologiya deyarli sohalarga bo’lib o’rganilmagan, shunchaki qaysi sohadagi termin bo’lsa o’sha soha kishilari uchun tushunarli bo’lgan. Keyinchalik, ularni ma’lum tizimga solish, terminologik lug’atlar yaratish avj oldi. Bugungi kunga kelib lug’atlarning bir necha turlari mavjud: harbiy atamalar lug’ati, tibbiyot atamalari lug’ati, adabiyotshunoslik atamalari lug’ati va boshqalar.