ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
327
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
munosabatlarini o’rganish mumkin. Aynan muloqot chog’ida bola barcha ijtimoiy bilimlarni
kattalar tajribasi orqali o’zlashtirib boradi. Bu bola lisoniy qobiliyatining shakllanishi va
rivojlanishiga asos bo’ladi.
Kommunikativ kompetensiya – tildan turli lisoniy vaziyatlarda va ijtimoiy muhitlarda to’g’ri
foydalana olish demakdir. Kommunikativ qobiliyat lisoniy, shu bilan birga ijtimoiy salohiyatning
muayyan muloqot muhitida yuzaga kelishini talab etadi. Bu holat insonning jamiyatda o’z o’rniga
erishuvida muloqotning naqadar muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. Nutqiy muloqot
nazariyasida kommunikativ kompetensiya muhim markaziy tushunchalardan biriga aylanadi.
Kommunikativ qobiliyat muloqot aktining ajralmas qismi ekan, unga nutqiy xulq tushunchasi bilan
bog’liq holda yondashish nutqiy muloqot nazariyasi masalalariga aniqlik kiritishga yordam beradi.
Shu maqsadda biz 5-6 yoshli bolalarnutqi ustida tajribaviy kuzatuv olib bordik. Sinov jarayonida
“Ur tuqmoq” ertak qahramonlari tasvirlangan suratlardan material sifatida foydalandik. Tajribada
Qo’qon shahridagi 28-son maktabgacha ta’lim muassasasining o’n nafar tarbiyalanuvchisi ishtirok
etdi. Bolalar bilan savol-javob usuli asosida interaktiv suhbat o’tkazildi.
Biz bolalar bilan muloqot jarayonida ularning o’ziga xos, boshqalarnikiga o’xshamaydigan
javoblari, mavhum tushunchalarni izohlashlari, turli nutqiy vaziyatlarda o’zlarini tutishlariga
alohida e’tibor qaratdik.
Bolalarning qaysi ertaklarni bilishlari, ularni kimdan eshitganliklari va qanday ertak
qahramonlarini yoqtirishlari, o’zbek xalq maqollari ma’nolarini tushuntirishlari, tez aytish va
topishmoqlarni bilishlari bilan qiziqdik. Bundan maqsad bolani o’rab turgan nutqiy muhit va oilaviy
sharoitda uning muloqot xulqiga bo’lgan e’tibor hamda lisoniy qobiliyatning qay darajada
shakllanganligini aniqlashdan iborat.
Bolalar “Sholg’om”, “Zumrad va Qimmat”, “Oltin tarvuz” kabi ertaklarni bilishlari, ularni
asosan bog’cha tarbiyachilari hamda O’zbekiston teleradiokanalida namoyish etilgan “Bolajon”
ko’rsatuvlari orqali ko’rib, eshitganliklarini aytdilar. Ikki nafar bolaning buvisi va bobosi tungi
uyqu oldidan ertak aytib berishi, uch nafar bolaning tez aytishlarni bilishi kuzatildi.
Bolalar keltirgan tez aytishlar ularning nutqini rivojlantirishga qaratilgan bo’lib, bunda
bolaning xotirasi shakllanadi. Talaffuz moslashtirilgani uchun bolalar tomonidan aytilayotgan
misollar o’ziga xos tarzda aks etadi.
Bolalardan maqollar va ularning ma’nolari haqida so’ralganida, Fayozbek Yusupov “Oltin
olma, duo ol” maqolini quyidagicha izohladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |