Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
326 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
5.Холодов Ж.К., Кузнецов В.С., Теория и методика физической культуры и спорта. 
Академия, М.: 2014.
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MULOQOTGA KIRISHISH 
XUSUSIYATLARI 
Nosirova N. R. –28-DMTT metodisti, Qo’qon shahar MTB, O’zbekiston. 
Annotatsiya: 
Maqolada 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarning 
muloqotga 
kirishish 
xususiyatlari, turli nutqiy vaziyatlarda o’zlarini tutishlariga alohida e’tibor qaratilgan. 
 Kalit so’zlar: bolalar nutqi, lisoniy qobiliyat, kommunikativ kompetensiya, muloqot muhiti, 
nutqiy xulq. 
Аннотация: В статье особое внимание уделяется коммуникационным характеристикам 
лошкольников, их поведению в различных речевых ситуациях.
Ключевые слова:детская речь, лингвистические способности, коммуникативная 
компетентность, среда общения, речевое поведение. 
Annatation: The article focuses on the communication characteristics of preschoolers, their 
behavior in various speech situations.
Кey words: children’s speech, linguistic abilities, communicative competence, 
communication environment, speech behavior. 
O’zbek tilshunosligida maktabgacha yoshdagi bolalarning muloqotga kirishish xususiyatlari 
muayyan darajada o’rganilgan bo’lib, ushbu mavzuga oid amaliy kuzatuvlar va nazariy xulosalar 
G.Iskandarovaning qator maqolalarida o’z ifodasini topgan. Ularda bolaning kattalar va 
tengdoshlari bilan muloqotga kirishuvi, bola ideolektining shakllanishi, bola nutqining 
ijtimoiylashuvi kabi masalalar 6 oydan 4 yoshgacha bo’lgan bolalar nutqi misolida ijtimoiy-lisoniy 
nuqtai nazardan tahlil qilingan [1.217-218b.], [2.44-46b.]. 
Hozirgi kunga qadar tilshunoslikda maktabgacha yoshdagi o’zbek bolalar nutqining fonetik, 
grammatik hamda kommunikativ xususiyatlari umumlingvistik va sosiolingvistik jihatdan muayyan 
darajada tadqiq etilgan. Biroq maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilari va o’quvchilar 
nutqi leksikasining sosiopsixolingvistik xususiyatlari yuzasidan tadqiqotlar kamroqday. 
O’zbek bolalarning so’z o’zlashtirish va undan foydalanish jarayonida kuzatiladigan 
muammolarning yuzaga kelish sabablarini belgilash hamda ularni bartaraf etishda lisoniy va nutqiy 
vaziyatning ta’sirini alohida e’tiborga olish maqsadga muvofiqdir. Chunki bolalar nutqi leksikasiga 
xos umumiy xususiyatlar ularni qurshab turgan ijtimoiy muhitga bog’liq holda namoyon bo’ladi, 
bolalarning so’z qo’llash jarayonida yuzaga keluvchi o’ziga xos jihatlar esa ularning ruhiy holatini 
o’rganish orqali aniqlanadi.
Lisoniy axloqning tarkibiy qismi sifatida namoyon bo’luvchi muomala madaniyati, nutq 
odobi, kommunikativ salohiyat har bir insonning maktabgacha yosh davrida shakllanadi va 
rivojlanadi. Bolalarning ona tili lug’at tizimi imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda o’z 
fikrlarini so’zlar vositasida erkin, ravon va silliq tarzda ifodalashlariga erishishni ta’minlash ushbu 
tajribaviy kuzatuvning bosh maqsadini belgilaydi. 
Kattalar tomonidan bolani muloqotga jalb etish unda muomala madaniyatini shakllantirishda 
muhim ahamiyatga ega. Bolaga qaratilgan nutq uning xulq-atvorini tartibga solib turuvchi, 
bajaradigan vazifalarini rejalashtirishga undovchi vositadir. Bolaning odobi dastlab uning tilida, tili 
orqali nutqiy xulqida o’z aksini topadi.
Ma’lumki, bola bilan muloqot jarayonida aksariyat hollarda so’roq gaplardan foydalanadi. 
Chunki muloqotga kirishuvchi shaxs bolaning fikrini erkin ifodalashi uchun yordam berishi, uni 
gapirtirishi kerak bo’ladi. Suhbat metodi orqali 5-6 yoshli bolalarning bilimlari, voqea-hodisalar 
haqidagi tasavvurlarini aniqlash, tevarak-atrofdagi odamlar hamda turli narsalarga bo’lgan 

---