Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

karandash ma’nosida ishlatiladigan bo’lib qoldi. Aslida karandash so’zi grafit ma’nosidagi 
qoratosh so’zidan kelib chiqqan. 
Xizmati (funksiyasi)ga ko’ra ko’rpa, lagan-mislagan (barkash) ro’zg’or buyumlaridan farq 
qilmaydigan, ammo muayyan jihatlari bilan farq qiladigan yangi xil buyumlarni atash uchun adyol 
(odeyalo), patnis (podnos) so’zlarning qabul qilinishi ham narsalarni bir-biridan farqlab atashga, 
nutqning aniq bo’lishiga xizmat qiladi. 
Bu misollardan nutqning aniq bo’lishida, o’zaro fikr almashuvning ravon bo’lishida boshqa 
tillardan kerakli so’zlar qabul qilish katta ahamiyatga ega ekanligi ham oydinlashadi. 
Asli bir xil bo’lgan ba’zi so’zlar goho ikki tomondan, ikki xalqdan ikki xil shakl va ikki xil 
ma’noda qabul qilinadi. Masalan, ilgari arabcha va fors-tojikcha adabiyot orqali o’zbek tiliga xarita 
so’zi kirib keldi; u XX asr boshlarida (to 30-yillargacha) geografik termin sifatida keng qo’llandi. 
Keyincha bu ma’noda rus tilidan qabul qilingan, ayni shu xarita so’zining G’arbiy Evropacha 
shakli bo’lgan qarta so’zi qo’llana boshladi. So’nggi so’z o’zbek tilida bir necha ma’noda keng 
qo’llanib, karta shaklida ham ishlatila boshlandi. Yer yuzining tasviri ma’nosidagi karta so’zining 
o’zbek tilida yuzaga kelgan varianti— qarta so’zi so’zlashuv nutqida bo’lgan yer (birinchi qarta, 
katta qartadagi ekinlar) hamda o’ynaladigan mayda qalin hol-hol qog’ozlar ma’nosida ko’p 
ishlatiladi. Bu hol, ko’p ma’noli qarta so’zining ayrim ma’nolarida, ayniqsa, o’yin qog’ozi (qog’oz 
o’yin) ma’nosida qarta varianti qo’llashga intilish mavjudligini ko’rsatadi. 
Fors-tojik adabiyoti ta’sirida o’q ma’nosidagi tiyr so’zi o’zbek badiiy adabiyotida qo’llanib 
kelingan: Va tiyrki...o’q ma’nosi biladur (A. Navoiy asarlari tilining izohli lug’ati, III tom). Rus 

---