Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
117 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
4. М.Яхъяев. Ф.Тожиева. Педагоглар малакасини ошириш самарали тизимини 
яратишнинг асосий шартлари. Ўша манба. 133-136 бб. 
5. С.Тошев. “Кадрлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш тизими ислоҳотларининг 
муаммолари” мавзусидаги Республика илмий конференция тўплами. Тошкент , 2004 йил 28-
29 май. 25 б. 
6. 
А.Асқаров. Халқ таълими ходимлари малакасини масофадан ошириш тизимини 
такомиллаштириш. 
Педагогика фан. Фал док. ... Дис. - т.: 2017. 
 
ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA O`QUVCHILARNING NUTQIY 
KOMPETENSIYA KO`NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH 
 
Mamatova M.Y. – o`qituvchi, 31-sonli maktab, Namangan sh., O’zbekiston. 

Ona tili va adabiyot ta’limi umumiy o`rta ta’limning asosiy bo`g`ini sanaladi, Сhunki ona 

tili va adabiyot fani maktab ta’limidagi barcha fanlar bilan uzviy bog`liqdir. O`quvchi barcha fanlar 
yuzasidan bilganlarini til orqali bayon qiladi. 
Ma’lumki yuqori sinf o`quvchilarining uyali aloqa vositalariga haddan tashqari berilib 
ketishganini har bir maktabda kuzatish mumkin. Buni bir muammo deb oladigan bo`lsak, yana biri 
o`quvchilarning ko`pchiligi, asosan, hunarmand bo`lishgagina qiziqadi, ilmga bo`lgan e’tibori juda 
sust. O`quvchining nutqi, albatta, kam rivojlanganini har bir ustoz sezib turadi. Ana shu 
muammolarni bartaraf qilishda, o`quvchilarning fanlarga bo`lgan qiziqishlarini oshirishda juda ko`p 
vositalardan, uslub va usullardan foydalanib dars o`tish, albatta, samarali bo`ladi. Abu Rayhon 
Beruniy aytganidek: “Bizning maqsadimiz o`quvchini toliqtirib qo`ymaslikdir. Hadeb bir narsani 
o`ylayverish bola uchun zerikarli bo`ladi va uning toqatini toq qiladi”… Shuning uchun 
o`quvchilarga dars o`tishda “Anjuman”, “Uchrashuv”, “Auksion”, “Breyn-ring”, “Sud jarayoni”, 
“Sayohat”, “Veer”, “Bumerang” kabi noan’anaviy dars turlari, “Qarsak”, “Ha yoki yoq”, “Bu kim”, 
“Oltinchisi oshiqcha”, “Mozaika”, “Davom ettir”, “To`g`ri joyla”, “Sirli maktub”, “Oy va 
yulduzlar” kabi usul va o`yinlaridan foydalanish ijobiy natijalar beradi. Bunday darslar orqali 
o`quvchidan nutqiy savodxonlik, topqirlik, hozirjavoblik, o`zaro hamkorlikda ishlash, do`stona 
munosabatlarni shakllantirishga erishiladi.
Darsning tashkiliy qismida, albatta, har bir o`qituvchi “Ma’naviiyat daqiqasi” o`tkazishi 
lozim. Bu jarayonda o`quvchilarga adabiy merosimiz bo`lgan “Boburnoma”, Oybekning “Navoiy” 
romani, Forobiyning “Baxt-saodatga erishish yo`llari haqida”, Alisher Navoiyning “Mahbub ul-
qulub”, M.Behbudiyning “Padarkush yoxud o`qimagan bolaning holi” T.Malikning “Odamiylik 
mulki” kabi asarlardan parcha o`qib berib, ana shu parcha asosida topshiriqlar berilsa va og`zaki 
savol-javob o`tkazilsa, maqsadga muvofiq bo`ladi. Ibrat tushunchasini o`quvchilar o`zlariga 
singdiribgina qolmay, nutqiy kompetensiyalari rivojlanib boradi.
Adabiyot darslaridagi asarlarning g`oyasini o`chishda “Debatlar dasturi”, “Sud jarayoni”, 
“Bahs-munozara”, “Videotopishmoq” usullari o`quvchilarni darsga, badiiy asarlarga, kitobxonlikka 
bo`lgan qiziqishlarini yanada oshiradi. Bunda o`quvchi mustaqil fikrlaydi, o`z fikrini ifodalab, 
nutqida bayon qila oladi. Masalan, “Videotopishmoq” usulini quyidagicha qo`llash mumkin: 
1. Rasmlarni ekranda ko`rsatib, bu shaxslar haqida ma’lumotlarni “Kim ko`p aytish” 
musobaqasi orqali ayttirish.
2. Mavzulardan 3-4 tasini ko`rsatib, unga mos matnni 3-5 daqiqada tuzdirish va “ Chiroyli 
matn egasi” nominatsiyasini taqdim qilish. 
3. She’riy parchadagi nuqtalar o`rniga yoki badiiy asardan berilgan qahramonlarning 
dialoglaridagi tushurib qoldirilgan so`zlarni tezda o`rniga qo`ydirish (Bunda o`quvchilar 
kompyuterda ishlaydilar). 
4. Ona tilidagi mavzular asosida grammatik qoidalarni chala holatda ko`rsatib qaysi 
atamaga tegishliligini aniqlatish. 

---