Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

ishq»  deb  ishlatib  kelgan  hodisani  umri 
nihoyasida  mohiyatan  alohida  ikki  turga 
farqlab,  birini  «avom  ishqi»  va  ikkinchisini 
«xavos  ishqi»  deb  nomladi.  Shu  bilan  Farhod 
va Shirin, Layli va Majnun kabi boshdan-oyoq 
pok  tuyg’ularga  yo’g’rilgan  «alohida  fazilat 
egalariga  xos  ishq»ning  ko’pchilik  odatda 
ko’zda  tutadigan  yigit-qiz  orasidagi  oddiy 
«oshiq-ma’shuq»likdan  ham,  Oliy  haqiqatning  mutlaq  jamoliga  oshufta  tasavvuf 
ahli  intilishlaridan  ham  butunlay  farq  qiluvchi  mumtoz  bir  tuyg’u,  alohida  holat 
ekanligini  maxsus  ta’kid  etishga  erishdi.  Suqrot  tilidan  «haqiqiy  ishq»  yo’lida  bir 
vosita  sifatida  ta’rif  etilgan  «majoziy  ishq»  aslida  Navoiy  badiiyat  olamida 
mustaqil  hodisa  sifatida  o’zligini  namoyon  etdi.  Bu  hodisaning  mohiyati  shunda 
ediki, unda insonning Oliy haqiqatga,  
 Haqqa,  Borliqning  mohiyatiga  munosabati  uning  o’zga  insonlarga,  atrof-
voqelik,  mavjud  jamiyatga  munosabati  bilan  uyg’unlik  hosil  qilardi.  Badiiy  ijod 
mazmunidagi  mana  shu  teranlikka  erishish  yo’li  «majoz  tariqi»  deb  nom  oldi. 
Milliy  ma’naviyatimiz  takomilidagi  ushbu  eng  yuksak  bosqichni  alohida  inson 
ma’naviy kamoloti jarayoniga tatbiq etsak, uni biz bugungi tilda «mehr ma’rifati» 
deb ataganimiz ma’qul. 
                                         
52 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub. 1983, s.54. (Ushbu uchinchi ishq ta’rifi mustaqil qaramlik 
davrida  ommaviy  nashrlarda  tushirib  qoldirdilar  va  faqat  arab  yozuvida  bosilgan  yig’ma  nusxadagina 
mavjud. Biz uni tushunarli bo’lishi uchun faqat nasriy bayonda ifoda etdik – muallif.)