Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

“Xavos  ishqi”  –  Alisher  Navoiyning  ta’rifiga  ko’ra, 
alohida fazilat egalariga xos ishq bo’lib, “pok ko’zni 
pok nazar bila pok yuzga solmoqdur va pok ko’ngil ul 
pok  yuz  oshubidin  qo’zg’almoq  va  bu  pok  mazhar 
vositasi bila oshiqi pokboz mahbubi haqiqiy jamolidin 
bahra  olmoq”  (pok  ko’zni  pok  niyat  bilan  pok  yuzga 
qaratmoq  va  pok  ko’ngil  ul  pok  yuzning  shavq-zavqi 
bilan beqaror bo’lmog’i va bu pok yuz vositasi bilan 
pok  oshiq  haqiqiy  mahbubning  jamolidan  bahra 
olmog’i”).  Xalqimiz  aytadiki,  bir  ish  qilsang 
“xolisanlilloh”  qilgin,  ya’ni  xolis  Alloh  taolo  yo’lida 
qilingan  har  bir  ish  xayrlidir,  agar  unga  xudbinlik, 
g’araz  aralashsa,  yaxshiday  ko’ringan  ish  ham 
yomonlikka  olib  kelishi  mumkin.  Navoiy  nazdida 
“xavos  ishqi”  insonning  insonga  bo’lgan  ayni 
shunday  Haq  yo’lidagi  har  qanday  g’arazdan  xoli, 
pok mehridir.  
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
110 
Ularning hislari Haq jamolini ko’rish tashvishi bilan ishdan chiqqan, shavq-
zavqlari  esa,  unga  bo’lgan  ishq  hujumlari  ostida  yo’qolib  bitgan...»
52
Har  uch  qism  ishq ahliga Navoiyning  munosabati  ular ta’rifida so’z tanlash 
va qaysi jihatlarini ajratib ko’rsatishidan ham bilinib turipti. «Mahbub ul-qulub» - 
ijtimoiy-tarbiyaviy asar. Unda  muallif  o’z  qarashlarini  ham  izchil  mantiqiy  bayon 
orqali,  ham  jumlalardagi  ta’sirchanlik,  badiiy 
tasvir  vositalarining  maxsus  tanlanishi  orqali 
izhor  qilishgan.  Shu  jihatdan  shoirning 
uchinchi qismdagi oshiqlar («siddiqlar»), ya’ni 
tasavvuf  ahliga  munosabatida  ular  e’tiqodiga 
ehtirom  tuyg’ulari  bilan  bir  paytda  ularning 
moddiy  dunyo,  real  insonlar  tashvishidan 
uzoqlashib  ketganliklari, 
«xalq 
g’amidin 
g’ami»  yo’qligiga  muayyan  ishoralar  ham 
mavjud. 
Ammo  asosiy  gap  bunda  emas.  Alisher 
Navoiy  to  oxirgi  asari  bo’lmish  «Mahbub  ul-
qulub»  yozilgunga  qadar  o’zi  ham  «majoziy