Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Tasavvuf 
tariqatlari 
yoxud 
irfon 
bosqichi  -  milliy
  ma’naviyatimizning 
Islom  mintaqa  madaniyati  doirasidagi 
takomilining 
uchinchi 
bosqichi 
va 
etakchi  tamoyillaridan  biri,  Tavhid 
Haqiqatining 
irfoniy 
ta’rifini 
shakllantirgan tasavvuf tamoyili tarixida 
ayni XII-XIII asrlar keng xalq ommasini 
o’ziga 
jalb 
eta 
boshlagan 
ulug’ 
tariqatlar 
zamoni 
bo’ldi 
va 
bu 
yo’nalishning  eng  mukammal  nazariy 
asoslari  ham  shu  asrlarda  yaratildi. 
Riyozat 
ma’rifatining 
eng 
yuksak 
namunalarini 
ko’rsatgan 
o’z 
zamonasining  ma’naviy  qutblari  -  ulug’ 
piri 
murshidlarning 
aksariyati 
shu 
asrlarda yashab o’tdilar. 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
85
1219  yil)  Yunus  bin  Yusuf  ash-Shayboniy  (vafoti  1222  yil),  Abdulfath  al-Vositiy 
(vafoti  1234),  Abu  Muhammad  Ali  al-Harkuliy  (vafoti  1247),  Tolib  ar-Rifoiy 
(vafoti  1284),  Abulabbos  Ahmad  Sanhojiy  (1088-1141),  Farididdin  Shakarganj 
(1175-1265),  Nuriddin  Muborak  G’aznaviy  (vafoti  1274),  Bahouddin  Zakariyo 
(1182-1268)  kabi  mintaqada  dong  taratgan  boshqa  qator  ulug’  shayxlar  ham  shu 
davrda yashab faoliyat olib bordilar. 
Bu  ikki  asr  mobaynida  irfoniy  she’riyat  va  tasavvuf  falsafasi  ham  yuksak 
cho’qqilarga  ko’tarildi.  Agar  Sanoiy  dostonlari  yo’nalishi  haqida  hanuz  taraddud 
mavjud  bo’lsa,  Farididdin  Attor  (1147-1229)  va  Jaloliddin  Rumiy  (1207-1273) 
dostonchiligining  mazmuni  sof  tasavvuf  ruhida  ekanligi  har  qanday  bahsdan 
xolidir.  Arab  dunyosi  ushbu  asrlarda  ikki  buyuk  zotni  -  irfoniy  ishqning  otashin 
kuychisi  Ibn  al-Farid  (1181-1234)  va  nazariy  tasavvufning  cho’qqisi  bo’lmish 
«Futuhoti Makkiya» asarining muallifi Ibn al-Arabiy (1165-1240)ni etkazib berdi. 
Bugungi kunda Ibn al-Arabiy  merosini chuqur o’zlashtirmay turib, tasavvuf irfoni 
haqida  salmoqli  ilmiy  mulohaza  yuritish  mushkul  ekanligi  jahon  afkor  ommasiga 
ayondir.  Bu  murakkab  falsafani  anglash  va  anglatish  uchun  ne-ne  sharhlar 
yozilmadi.  Shular  jumlasidan  fors  tasavvuf  she’riyatining  zabardast  vakillaridan 
Faxriddin  Iroqiy(1213-1289)  yozgan  «Lama’ot»  asari  bo’lib,  unga  sharh  sifatida 
Alisher  Navoiy  iltimosiga  binoan  Abdurahmon  Jomiy  (1414-1492)  «Asha’ot-ul- 
lama’ot»  risolasini  yozdi  va  uning  asosida  ulug’  vazirni  irfon  falsafasining 
murakkab sirlariga oshno qildi.