Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

tasavvur shakllandi, yagona borliq mohiyatiga qarashlar xilma-xilligi idrok etildi. 
E’tiqod  ilm  bilan  mustahkamlandi.  Inson  o’zini  va  voqelikni  tushunishda  asotir 
tafakkur bosqichidan ilmiy tafakkur bosqichiga ko’tarildi. 
a) Sunna bosqichi – Ibrat ma’rifati; 
Muhaddislar  nazdida  hazrati  payg’ambarimiz  ibrati  inson  ma’naviy 
kamoloti  uchun  bosh  mayoqdir.  Shu  sababli  ular  umr  bo’yi  riyozat  chekib,  hadis 
to’plaganlar, ularni tahqiq etib “sahih“, ya’ni haqiqiy, ishonchlilarini “zaif”laridan 
ajratib  tasniflaganlar.  Natijada,  inson  hayoti  uchun  nihoyatda  muhim 
muammolarga  javob  bera  oladigan  islomiy  axloq-odob  qoidalar  tizimi  vujudga 
kelgan.  Ibrat  yo’li  bugun  ham  shaxs  ma’naviyatini  shaklantiruvchi  muhim 
yo’nalishlardandir. 
Asli  ma’rifatning  ilk  yo’li  ibratdir.  Go’dak  yorug’  dunyo  yuziga  kelib, 
yashash ishqi bilan hayotga intilar ekan, ishni ibratdan boshlaydi, ona  
ibrati,  ota  ibrati,  akalar  va  opalar,  buvilar  va 
bobolar  ibrati  bilan  voqelikka  o’z  munosabatini 
shakllantira boshlaydi. Bu dunyo asli insonga ibrat 
uchun  yaralgan.  Daraxtlarning  quyosh  sari  bo’y 
cho’zmog’i  -  ibrat,  jonivorlarning  o’z  taqdiriga 
rizoligi -  ibrat, tog’lar ustivorligi -ibrat, ummonlar 
teranligi  ibrat,  quyosh  va  oy  xizmati,  kecha  va 
kunduz  navbati-  ibrat.  Payg’ambarlar  sidqi, 
valiylar karomati, allomalar  ilmi, zohidlar  taqvosi, 
oshiqlar  ishqi,  eranlar  jasorati,  tashabbuskorlar 
g’ayrati, oqillar tadbiri, hayo egalarining andishasi, 
siddiqlar ibosi, onalar  mehri, otalar bag’rikengligi, 
go’daklar  beg’uborligi,  keksalar  ulug’vorligi  - 
barcha-barchasi inson uchun ibratdir. 
Yomondan  yomonlikni  anglab,  undan  qaytmoq  ibrat,  yaxshidan  yaxshilikni 
anglab  unga  ergashmoq-ibrat.  O’g’rining  taqdiri-  ibrat,  fohishaning  fojiasi-  ibrat, 
fotihlar umri -ibrat, sotqinlar tubanligi -ibrat. Nima ibrat emas? Barchasi ibrat. 
Ibrat ola bilmoq - ma’naviyat, ko’rib - ibrat olmaslik - ma’naviy so’qirlikdir. 
Ammo ibrat taqlid emasdir, ibrat o’rniga taqlid - dil ko’zining ko’rligiga dalolatdir, 
qachonki,  kimdaki,  qaerda,  qaysi  zamonda  ibrat  o’rnini  taqlid  egallasa, 
ma’naviyatning  o’lgani  -  ana  shu.  Masalan,  Payg’ambarimizning  ayollarga 
munosabati.  Ul  hazratning  ayollarga  bo’lgan  shafqati,  mehri,  hilmi,  sadoqati, 
adolati  -  ibrat.  Ul  hazrat  hayoti  voqeligidan  faqat  ko’p  xotin  olishga  ruxsatni 
Ibrat  -  milliy  ma’naviyati-mizga 
xos ma’rifat yo’llari-dan biri, el-
yurt  ehtiromiga  sazovor  ulug’ 
bir  insonning  yashash  tarzi, 
e’tiborga 
loyiq 
xatti 
harakatlaridan  na-muna  olib, 
hayotda  ularga  rioya  qilish. 
Jumladan,  islom  ma’naviyatida 
payg’ambarimiz 
Muhammad(sav) 
ibratlari 
etakchi  ahamiyatga  egadir.  Shu 
bilan  birga  ibrat  ma’rifati-ni 
ko’r-ko’rona 
taqliddan 
farq 
qilish juda muhim. 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
208 
ko’rish - xamoqat, ul hazratni ko’p xotinlikda ayblash -  musulmon uchun xiyonat, 
o’zga  uchun  tuhmat.  Har  ikki  oxirgi  hukm  -  mohiyatdan  uzoq  zohirbinlik  va 
jaholat,  shayton  vasvasasidir.  Bir  necha  ayolga  uylanib,  ularga  payg’ambar 
shafqati, mehri, adolati va himmatini ko’rsata olaman deb, o’z-o’ziga firib berish - 
takabburlik,  shahvatparastlik  va  g’aflatning  birgalashib  insof  va  inson  tafakkuri 
ustidan hukm o’rnatishi, inson ma’naviy halokatining ibtidosidir.