Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

“Avom  ishqi”  -  Alisher  Navoiyning  ta’rifiga 
ko’ra “oddiy odamlar ishqi bo’lib, xalq orasida 
mashhur  va  keng  tarqalgandir...  Bu  ishq 
jismoniy  lazzat  va  shahvoniy  nafs  bilan 
chegaralanadiki,  oliy  martabasi  -  sha’riy 
nikohdir... 
Quyiroq 
martabasida 
janjal, 
tashvishlar,  ko’ngilsizlik  va  sharmandaliklar 
ko’rinadiki,  bu  haqda  so’zlash  -  odobsizlik, 
bayon etish hayosizlikdir” (“Mahbub ul-qulub” 
asari 2- qism, 10-bob). 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
109 
bo’lib,  bu  xos  ishqqa  mansub  shaxslar  pok  ko’zni  pok  niyat  bilan  pok  yuzga 
soladilar  va  pok  ko’ngil  u  pok  yuzning  shavq-zavqi  bilan  beqaror  bo’ladi.  Va  bu 
pok yuz vositasi bilan pok oshiq haqiqiy mahbubning jamolidan bahra oladi»).
49
 
 
Matn davomida «ishq ahlining pokbozlari» qatorida Amir Xusrav  Dehlaviy, 
Shayx Iroqiy va Xoja Hofiz Sheroziylar ta’rif qilinadi. Bulardan ikki ustoz shoir va 
mutafakkirni  Alisher  Navoiy  «haqiqat  asroriga  majoz  tariqin  maxlut  qilgan»lar 
qatorida 
eslab 
o’tganligini 
yuqorida  ta’kid  etdik.  Uchinchi 
zot  shayx  Faxriddin  Iroqiy  (1217-
1289)  bo’lib,  bu  sufiy-shoir  va 
irfoniy 
faylasuf 
Hamadonda 
tug’ilib,  18  yoshida  Hindistonga 
shayx 
Bahouddin 
Zakariyo 
huzuriga  borib,  tasavvuf  yo’liga 
kiradi  va  so’ngra  Arabiston  orqali 
Kichik  Osiyoga  o’tib,  Qo’nyada 
shayx      Sadriddin  Qo’nyaviy 
suhbatiga  erishadi.  Shu  erda  Ibn 
al-Arabiy  irfonini  o’rganib,  uning 
ruhida  «Lama’ot»  kitobini  yozadi. 
Alisher Navoiy bu kitobga qiziqib, 
ustozi 
Jomiydan 
unga 
sharh 
yozishni  iltimos  qilgach,  Jomiy  «Asha’ot  ul-lamaot»  risolasini  yozib,  o’z  sharhi 
asosida  Navoiyga  Iroqiy  irfonidan  ta’lim  beradi.
50
  Iroqiyning  «Ishqnoma»  deb 
ataluvchi  alohida  masnaviysi  ham  mavjud  bo’lib,  unda  irfoniy  ishq  holat  va 
sifatlari maxsus sharhlangan. 
Navoiy tasavvuf she’riyati namoyandalari ijodida aks etgan «ishqi haqiqiyga 
quyidagicha  ta’rif  beradi:  «Uchinchi  qism  -  siddiqlar  ishqidurkim,  Oliy 
haqiqatning  tajallisi  (nurlanishi)  jamolig’a  uning  (moddiy  olam  mavjudotlari 
qiyofasidagi)  ko’rinishidan  tashqari,  bevosita  maftun  bo’lganlar  va  o’zlarini  shu 
yo’lga  taslim  etganlar  va  ushbu  (oliy  haqiqat  jamolini  bevosita)  ko’rishga  intilish 
behushligida idrok qilish qobiliyati ulardan begona bo’lgan. Ularni (Oliy haqiqatni 
bevosita)  ko’rish  (istagi)  butkul  g’arq  etgan  va  ular  g’arq  bo’lishdan  o’tib,  halok 
bo’lish darajasiga etganlar»...
51
  
«Agar hodisalar bo’roni osmon gulshanining bir qabatini uchirib ketsa - ular 
bexabar va agar yulduzlar gulbargini har tomonga sovursa, bularga ta’sir qilmaydi. 
                                         
49 Alisher Navoiy. Mahbub ul-qulub, s.52 
50 Alisher Navoiy. Asarlar, 14-jild. 1967, s.46-47  
51 Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to’plami., 14-j. T., 1998, s.70